Zeka ve Zeka Testleri


Dikkat ettiyseniz, son zamanlarda herkes çocuğunun zeki olduğunu söylüyor. Kime sorsanız çocuğunun maşallahı var. Ebeveynler çocuklarının sözleri, yapabildikleri karşısında hayretler içerisinde kalıyorlar ve gururlanıyorlar. Hemen herkesin kalbinde çocuklarının yetenekli, yaratıcı, zeki, başarılı olmaları yatar. Kendilerinin küçükken gösteremedikleri performansı çocuklarından gören kişiler hem şaşkınlık hem gurur yaşarlar.

Evet günümüzde hemen herkesin çocuğu kendinden bir adım daha ötede, zeki ve yaratıcı. Bilimin ve teknolojin sunduğu zengin çevre olanaklarıyla dünyaya gelen çocukların beyinlerinde daha fazla sinaptik bağlantılar oluştu ve bizim zamanımızdan daha fazla zeka kapasitesine sahip oldular. Araştırmalarda, günümüz zeka puanı ortalamalarında + 3 puana kadar artış olduğunu söylüyor. Bu da demek oluyor ki; Evet çocuğumuz bizden daha zeki.

Zeki kişiler daha hızlı algılar, daha çabuk öğrenir, daha kolay sorun çözer… Yaratıcı kişiler daha geniş perspektiflerden görebilirler, özgün ürünler, düşünceler ortaya koyarlar… Zeka ve yaratıcılık aynı olmadığı gibi paralellik gösteren bir ivmede izlemezler. Bir kişi yüksek zekaya sahip olurken, düşük yaratıcılık sergileyebilir (Bazı akademisyenler…), ya da tam tersi yüksek yaratıcılığa karşın düşük zekaya sahip olabilirler (Bazı ressamlar…) Yine de gerek zekanın, gerekse yaratıcılığın yüksek oranda kabul görürlülüğü vardır.

Genel olarak zeka, nesneler arasındaki ilişkiyi kavrayabilme, akıl yürütme, problem çözme, kavrama, öğrenme, çevreye uyum sağlayabilme gibi bir çok işlevi kapsayan zihinsel kapasitedir diyebiliriz. Zeka edinilmiş bilgileri değişik durumlarda kullanabilme, bu bilgilerle değişik durumlara uyum sağlama yetisidir.

Vücudumuzda gözlemleyebildiğimiz ya da gözlemleyemediğimiz bütün hamleler beyin tarafından gerekli bölümlere verilen komutlarla gerçekleşir. Beyin sihirli kutu gibidir. Hala çözümlenmemiş bölümleri bulunur. 1940’ lı yıllarda yapılan araştırmalarda % 50 ‘sini kullandığımız zannediliyordu. Gün geçtikçe yapılan araştırmalar doğrultusunda bu oran sürekli iniş gösterdi ve günümüz çağında beynimizin yalnızca % 1 ‘ ini kullandığımız, ancak potansiyeli artırarak % 3 ‘ üne kadar çıkarabileceğimiz söylenmekte.

Zeka sözel, sayısal, performans alanlarına ilişkin soruların bulunduğu testlerle ölçülebilmektedir ve bir çok zeka ölçme testi bulunur.

Zeka testlerinin tarihine baktığımızda tarih öncesi 2200’ lü yıllarda ,Çinlilerin hizmetçi alırken uyguladıkları yetenek testlerine rastlıyoruz. Zeka testleri ile ilgili çarpıcı gelişmeler 19.yy. ın sonlarına doğru Francis Galton ‘ un motor koordinasyon ve duyumsal ayrım yapabilme becerirlini ölçmeye çalışması ve akabinde 20. yy ‘ ın başlarında Alfred Binet ve arkadaşlarının zeka geriliği teşhisi koydurabilen testler oluşturmalarıyla günümüze ulaşıyor.

Geçerlilik ve güvenirlilikleri üst sınırlarda olan, sıklıkla kullanılan testler arasında Wenchsler Zeka Testi, Gardner ‘in Çoklu Zeka Testi, Bender Gestalt Testi, Goodenough Bir İnsan Resmi Çiz Testini sayabiliriz.

Wenchsler testininyetişkin ve çocuklar için ayrı uyarlaması vardır. Sözel ve sözel olmayan zihinsel performansı ölçen test her bölüm için 5 ana 1 yedek olmak üzere toplam 6 alt testten oluşur. Sözel alt testte dil becerileri, anlama kapasitesi, benzerlikler, farklılıklar, bilgi dağarcığı, aritmetik işlemler, kısa süreli hafıza becerileri sınanmakta. Sözel olmayan zihinsel performans alt testlerinde ise sözel anlama, algısal düzenleme, işlem hızı resim tamamlama ve resim düzenleme gibi teknikleri kullanılarak ölçülüyor.

Yetişkinlerde beyin hasarlarını tespit etmede, çocuklarda okuma güçlükleri, okula hazır olma düzeyi ile gelişimsel gecikmelerin tespitinde kullanılan bir test olan Bender Gestalt Testi sırayla gösterilen 9 adet karttan oluşmaktadır. Test olacak kişiye bu kartlar verilerek belli figürleri kopyalaması istenir.

Zihin gelişimini ölçen, genel yetenek düzeyi ile ilgili bilgi veren bir diğer test Goodenough Bir İnsan Çiz Testidir. Genel olarak ( 4 -14 ) yaş arası çocuklara uygulanır, çocuklardan bir insan resmi çizmesi istenir ve çizilen her detay gelişimsel açıdan yorumlanır.

Son zamanlarda Howard Gardner ‘in öncülüğünü yaptığı ‘’ Çoklu Zeka ‘’ alanları ve bu alanları belirleyen testler dikkat çekmekte. Sıklıkla kullanılan bu testlerde çocuğun matematiksel- mantıksal, görsel- mekansal, işitsel, sözel- dilsel, doğasal- varoluşçu, sosyal kişilerarası, müziksel- ritmik, bedensel- kinestetik, kişisel - içsel zekası ayrı ayrı değerlendirilip ölçülmekte ve çocuğun eğilimi olduğu konular tespit edilebilmektedir.
Matematiksel – Mantıksal alanda, sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme, soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası kompleks ilişkileri algılayabilme becerileri ölçülür.

Görsel–Mekansal alanda, resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneği ölçülür.

Sözel- Dilsel alanda; dili etkin kullanma, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, kelimelerle ve seslerle düşünme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerileri ölçülür.

Doğasal – Varoluş alanında, doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerileri ölçülür.

Kişilerarası – Sosyal alanla insanlarla birlikte çalışabilme, farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerileri ölçülür.

Müziksel – Ritmik alanda, sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerileri ölçülür.

Kinestetik–Bedensel alan aklın ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğinin ölçülmesidir.

Kişisel – İçsel alanda, kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlanma, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerileri ölçülür.

IQ nedir ?

IQ (Intelligence Quotient) kişinin zeka testlerinden aldığı puandır ve kişinin testten aldığı değerin yaşına bölünüp 100 ile çarpılmasıyla hesaplanır. Genel olarak insanların %68.3'ü 85 ve 115 arasında ortalamaya yakın bir IQ derecesine sahiptir.

Toplumu oluşturan kişilerin ancak %2'lik bir bölümü 130 ve üstündeki IQ derecesine sahipken, IQ derecesi 140'ın üzerine çıkıldığında bu oran % 0.2 ye düşer.

Testlerin Geçerlilik ve Güvenirlilikleri

Testlerden alınan IQ puanıyla okul başarısı arasında yüksek korelasyon bulunmakta. Bu demek oluyor ki testlerden yüksek puan alan kişiler olumsuz çevresel etmenlerle karşılaşmazlarsa gerek okul gerekse iş hayatlarında başarılı bir grafik sergiliyorlar.

Aynı tür testin aynı kişiye farklı zamanlarda uygulanmasıyla birbirine yakın puanlar elde edilmesi güvenirliliği ortaya koyar. Geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları yapılmış ve yüksek korelasyon bulunmuş testlerle çalışmak testin uygulamaya yönelik dezavantajlarını minimalize edeceği için özellikle çocuklarla yapılan çalışmaları daha verimli kılacaktır.

Zeka Testlerinin Avantaj ve Dezavantajları

Çocuklara zeka testi yaptırmanın avantajları olarak onların sağlıklı gelişimine katkı sağlamak, uygun okullara yönlendirmek, ilgi ve yeteneklerinin olduğu alanlara kanalize etmek olarak sıralayabiliriz.

Aksi durum olarak çocuk beklenen performansı gösterememişse ailede hayal kırıklığına paralel çocuğun başarısızlık duygusunu erken yaşlarda tatması testlerin dezavantajı olabilmekte.

Unutulmaması gereken 6 yaştan evvel çocuklardaki zeka testleri, testi yapan kişi, test ortamı dolayısıyla çocuğun performansı ile sınırlılık gösterebilir ve bazı durumlarda yanıltıcı olabilir. Aynı test 2 ayrı zamanda yapıldığında aynı sonucu vermeyebilir.

Çocuğun tek gelişim alanı zeka ya da bilişsel gelişim değildir. Test yapmada ki amaç çocuğun sağlıklı gelişimine yardımcı olmak ise çok yönlü ölçüm yapan gelişim testleri tercih edilmelidir. Bu test sonucuna göre uzman, dikkat çeken alan ile ilgili detaylı bilgilendirme yapabilir ve gerek görürse spesifik olarak o alanı ölçen test uygulayabilir.

Zekayı geliştirmek mümkün mü ?

Anne ve babamızdan aldığımız zeka alt ve üst puanlarıyla dünyaya geliriz. Ortalama zeka puanımızı yaşadığımız çevre koşullarının bize sunduğu uyarıcılar ortaya koyar. Bol uyarıcılı, ihtiyaçları karşılanmış, sağlıklı bir çevre ile zeka puanımız kalıtımsal olarak almamız gereken en üst sınıra, tam tersi durum ise en alt sınıra yaklaştırır.

Bu ailemizde 110 – 130 zeka ortalaması varsa bizim 150 olmamızın pek mümkün olmadığı anlamını taşır JL

Zengin çevre uyaranı ne demektir ?

Bilgisayar, televizyon, eğitim, sosyal çevre, kitap… kısaca aklımıza gelebilecek her şey zengin çevre uyaranıolabilir. Bu olanakları kullanırken önemli olan gelişim düzeyinin ihtiyaçlarının doğru zamanda karşılanabilmesidir. Çocukların yaş ve gelişim düzeylerine uygun uyarıcılar sunularak potansiyellerinin en üst noktasına çıkmaları sağlanabilir.


Elif KOCA,