Atmosferdeki Genel Hava Dolaşımı

Yeryüzünde, rüzgarları da meydana getiren bir hava dolaşımı mevcuttur. Birçok gökbilimci ve fizikçi, bu hava dolaşımı ile ilgili görüşlerini ortaya atmışlardır. Hava dolaşımı ile ilgili görüşler, genel olarak klasik ve modern görüş olarak ikiye ayrılır.

Klasik görüşe göre; Ekvator’un fazla ısınmasından dolayı oluşan termik alçak basınç kuşağı ve kutupların aşırı soğumasından dolayı oluşan termik yüksek basınç kuşağı ortaya çıkmış bu düzensizlikten dolayı kuzey-güney yönlü bir hava akımı doğmuştur. Yani bu hava dolaşımın temel sebebi basınç farkıdır. Yer yuvarlağının dönmesinden dolayı ekvator ile kutuplar arasındaki hava dolaşımı sapmaya uğrar. Sapmaya uğrayan hava üst troposferde yığılıp yüksek basınç oluşturur. Bu yüzden hava burada alçalır ve dinamik bir antisiklon doğar. Bu kuşak subtropikal yüksek basınç kuşağı olarak adlandırılır.


Subtropikal yüksek basınçlardan kuzeye ve güneye doğru yeryüzünden rüzgarlar eser. 30. enlemlerden Ekvator’a doğru esen bu rüzgarlara alizeler adı verilir. Alizeler Kuzey Yarım Küre’de kuzeydoğu, Güney Yarım Küre’de güneydoğu yönüne doğru eser. Aynı şekilde 30. enlemlerden kutuplara doğru da bir rüzgar eser. Bu rüzgarlara ise batı rüzgarları adı verilir. Soğuk kutup bölgelerinden basıncı düşük sıcak hava bölgelerine (60.enlemlere) doğru esen rüzgarlara ise kutup rüzgarları adı verilir.
Hava dolaşımına etki eden bu basınç merkezleri dışında diğer etkili olan faktörler ise; güneş hareketlerinin etkisi, kara ve denizlerin farklı ısınmalarından doğan basınç farkı, termik ve dinamik basınç merkezleridir.

Yeni (modern) görüşü savunan C.G.Rossby ve arkadaşları (S.Petterssen, R.C.Sutcliffe, H.Flohn) ise klasik görüşün birçok gerçeği aydınlatmadığını düşünüp 1947’de yeni bir fikir ortaya atmışlardır. Modern görüşe göre, genel hava dolaşımının asıl sebebi basınç farkları olmayıp; tamamen tropiklerin fazla ısınması ve kutupların fazla soğumasıdır. Bu iki bölge arasındaki sıcaklık farkından dolayı yatay hava hareketleri doğmuş olup, Ekvator’dan kutuplara doğru sıcak hava, kutuplardan Ekvator’a doğru soğuk hava sokulmaya başlamıştır. Klasik görüşe göre dikey hava hareketleri görülürken, modern görüşte bu düşünce tamamen reddedilmiş ve yatay hava hareketlerinin görüldüğü benimsenmiştir.

Yazar: Sinan Uza