çocuklarda obezite

Şişmanlık çoğunlukla erişkinlerin sorunu olarak düşünülse de,son yıllarda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, çocukların giderek artan bir sağlık sorunudur. Son yapılan çalışmalara göre her 10 çocuktan 2 sinde obezite örülmektedir. Obezite vücut ağırlığının ve vücuttaki yağ kitlesinin artmasıdır. Tartıları fazla olmasına rağmen boyları uzun, kas kitleleri fazla olan çocuklar obez değillerdir. Bu nedenle çocuklarda obezitenin değerlendirilmesinde boya göre ağırlık ve vücut yağ kitlesini yansıtan ölçümler kullanılır. Buna göre tanımlama yapılacak olursa obezite; çocuğun ağırlığının boyuna uyan ideal ağırlıktan %20 fazla olmasıdır. Vücuttaki yağ kitlesini direkt olarak ölçen yöntemler zor ve pahalı olduğundan, sonuçları direkt yöntemlere paralellik gösteren “beden kitle indeksi” (BKİ) kullanılır. Bu indeks vücut ağırlığının boyun metre cinsinden karesine bölünmesi ile elde edilir (ağırlık/boy2). Çocuklar için yaşa ve cinse göre geliştirilmiş BKİ persentil eğrileri vardır. Bu eğrilere göre değerlendirildiğinde BKİ›95 olan çocuklar obez olarak kabul edilirler.

OBEZİTENİN OLUŞUMU

Vücudumuz günlük aktiviteleri (hareket, solunum, metabolizma, vücut ısısını koruma vb) ve çocuklar ek olarak büyümek için enerji kullanır. Bunun için besinlerle enerji alırız. Eğer alınan enerji (kalori) harcanan enerjiden fazla ise artan enerji vücutta depolanır, bu depolanma yağ dokusunun artması şeklindedir. Çocukların büyük kısmında gelişen obezitenin nedeni enerji alım fazlalığıdır. Bu tür obeziteye basit obezite denir.

Vücuda ihtiyacından fazla alınan her 7000 kalori yaklaşık 1 kg. yağ olarak depolanır. Bu hesaba göre bir kişi günde ihtiyacından 100 kalori fazla alıyorsa 70 gün sonra 1 kg. almış olacaktır. Temel besin elemanlarından 1 gram yağ 9 kalori, 1 gram şeker 4 kalori, 1 gram protein 4 kalori vermektedir. Yiyeceklerden örnek verirsek; 1 küçük porsiyon patates kızartması 220 kalori, 1 kutu gazlı içecek 150 kalori, 1 hamburger 260 kalori, 1 poğaça 175 kaloridir.

Obez çocukların az bir kısmında bazı hastalıklar, kullanılan bazı ilaçlar ya da genetik nedenler obeziteye neden olurlar. Son yıllarda yağ dokusundan salgılanan leptin isimli bir hormonun eksikliğinde de obezite geliştiğinden söz edilmektedir. Çocukta obezite riski her iki ebeveyn obez ise yaklaşık %80, ebeveynlerden biri obez ise %40 dır. Sonuç olarak çocukluk çağındaki obezite nedenleri; beslenme fazlalığı, aktivasyon azlığı (enerji harcamasında azlık) ve genetik faktörler olarak sıralanabilir.

OBEZİTE NEDEN ÖNEMLİ BİR SORUNDUR

Obezite başta diyabet olmak üzere meydana getirdiği pek çok metabolik bozukluk nedeniyle önemli bir halk sağlığı sorunudur.Çocukluk çağında obez olanların %25’inin, ergenlik döneminde obez olanların ise %75’inin erişkin dönemde de obez oldukları bilinmektedir. Bu nedenle temellerinin çocuklukta atıldığı kabul edilmektedir.Bu önemli sağlık sorunu başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere gelişmiş ülkelerin sorunu iken, fazla kalori ve yağ içeren besinlerin daha ucuz olması ve tüketim sektörünün yoğun çabası ile gelişmekte olan ülkelerin de sorunu haline gelmiştir. Neden olduğu hastalıklar sonucunda hem yaşam kalitesini bozması, hem de tedavi maliyetinin yüksek olması nedeniyle bireysel olarak ve sağlık politikaları düzenlenerek obeziteyle mücadele edilmesi gerekmektedir.

ÇOCUKLARDA OBEZİTE NEDENLERİ

Çocuklarda günlük kalori gereksinimi yaşa,cinse ve aktivite durumuna göre değişmektedir. Örneğin 3 yaşındaki bir çocuğun alması gereken günlük kalori 1200-1300 iken, ergenlik çağındaki bir erkek çocukta 2500-2800 kaloridir.

Modern yaşam tarzı, özellikle hareket azlığı ve abur-cubur beslenme alınan kaloriyi artırırken harcanan kaloriyi azaltmaktadır.

Besin endüstrisinin en önemli hedef kitlesi olan çocuklar medyanın da desteği ile geleceğin süper tüketicileri haline getirilmektedirler. Buna hareketsiz günlük yaşam eklenince obez çocuk oranı giderek artmaktadır. Aile bireylerinde başka obezler de olabilir, bunda genetik faktörler kadar ailenin beslenme ve yaşam tarzının da rolü vardır.

ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖRÜLEN OBEZİTE NEDENLERİ

FAZLA KALORİ ALINMASI

• Süt, yoğurt,ayran gibi kalsiyumdan zengin gıdalar yerine gazlı-kalorili içeceklerin (kola,soda,meyve suyu) içilmesi
• Tok tutan, yavaş sindirilen ve barsak hareketlerini kolaylaştıran lifli gıdaların (baklagiller,sebze,meyve) az tüketilmesi
• Bol şekerli ve yağlı yiyecekleri (cips,patates kızartması,gofret,çikolata,şekerleme) aşırı tüketme
• Fast-food tarzındaki hazır gıdalarla beslenmenin artması (pizza,hamburger,ekmek arası)
• Düzenli beslenmeyip,düzensiz abur-cubur beslenme
• Öğün atlayıp,diğer öğünlerde aşırı miktarda yemek yeme
• TV’de kalorili yiyecek ve gazlı-şekerli içecek tüketiminin reklamlarla özendirilmesi
AKTİVİTENİN AZALTILMASI

• Okula servisle gidip-gelme
• Merdiven yerine asansör-yürüyen merdiven kullanımı
• Dışarıda oyun yerine evde TV, bilgisayar başında vakit geçirme(bu sırada abur-cubur tüketimi)
• Sürekli sınavlar,dersaneler,ev ödevleri nedeniyle çocukların spora zaman ayıramamaları, stresle daha çok gıda tüketilmesi
• Beden eğitimi derslerinin yetersiz olması
• Kentlerde yeşil alan ve oyun alanlarının eksikliği
• Şehir güvenliği ve trafik korkusu nedeniyle çocukların evde daha uzun süre kalmaları

PSİKOSOSYAL ETKENLER

• Annenin çalıştığı ailelerde beslenme alışkanlığının değişmesi
• Aile içi çatışmalar
• Tek çocuk olmak
• Parçalanmış aile

OBEZİTENİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİLERİ

Obezitenin çocuklar üzerinde tıbbi ve psikososyal olmak üzere iki tür olumsuz etkileri vardır. Obezitenin derecesine bağlı olarak; hızlı büyüme,erken adet görme, kan yağlarında artma, damar sertliği,hipertansiyon, insülin düzeyinde yükselme ve şeker hastalığına eğilim, karaciğerde yağlanma ve safra taşı, yumurtalıklarda kist oluşumu (adet düzensizliği),tüylenme,erkek çocuklarında meme bölgesinde yağlanma, deri enfeksiyonları (pişikler, kıl dibi iltihapları),ortopedik problemler, uyku apnesi gibi sorunlar gelişebilir. Ayrıca, obezitenin benlik saygısı, okul başarısı, sosyal ilişki kurma üzerine de olumsuz etkileri vardır. Hatta ileride iyi evlilik yapma ve iyi iş bulabilme olanakları üzerine bile olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir.

OBEZİTEDE TEDAVİ

Yapılan araştırmalar erişkinlerde obezite tedavisinin başarısının düşük olduğunu göstermektedir. Bu nedenle tedaviden çok obezite oluşumunun önlenmesi önemlidir. Obezitenin başlama yaşı küçüldükçe ağırlığının daha fazla olması ve erişkin dönemde büyük oranda devam etmesi nedeniyle çocukluk dönemindeki obezite tedavisi özel bie önem taşır.

Obez bir çocuk uzman bir hekim tarafından altta yatan herhangi bir hastalık, ilaç kullanımı,psikolojik sorun varlığı ve obezite nedeniyle sağlık sorunlarının gelişip gelişmediği yönünden değerlendirilmelidir. Saptanan sorunlara yönelik tedavi düzenlenmelidir.

Her ne sebep olursa olsun tedavideki amaç, çocuğun gelişimini aksatmadan kilo vermesini sağlamaktır. Orta derecede kilosu olan çocukların kilo almalarını önlemek yeterlidir, boyları uzadıkça ideal ağırlıklarına ulaşacaklardır. Obez çocukların ise ayda vermeleri gereken kilo en fazla 2 kg.dir. Obezite tedavisini şu başlıklar halinde sıralayabiliriz: Diyet, aktivite artımı, yaşam tarzında değişim, ailenin tedaviye katılımı, düzenli izlem.

DİYET

Tedavide esastır. Hafif kilolu olanlarda fast-food beslenme ve gazlı-şekerli içeceklerin azaltılması yeterlidir. Bu çocuklar harcadıklarından fazla kalori aldıkları için kalorisi yaşlarına uygun beslenme ile kilo verebilirler. Bazı durumlarda yaşına uygun kalorinin %20-30 azaltılması gerekli olabilir. Her durumda diyet karbonhidrat,yağ ve proteini belli oranlarda içermeli,gerekiyorsa vitamin, mineral eklenmelidir. Medyada yer alan moda diyetlerin, tek tür gıdaya dayanan diyetlerin ve kalorisi aşırı azaltılmış diyetlerin çocukların tedavisinde yeri yoktur. Çok aşırı iştahlı, devamlı bir şeyler atıştıran aşırı obez çocuklarda diyet tedavisinin başarılı olabilmesi için diyetisyen kontrolünde halen almakta olduğu kalori, belirli aralıklarla belli oranlarda azaltılarak birkaç aşamada ideal kaloriye inilmelidir. Bu nedenlerle çocukların diyetlerinin bir sağlık kuruluşunda yaş,cins,ergenlik ve obezite derecesine göre düzenlenmesi uygun olur. Ayrıca büyüme ve gelişmelerinin düzenli olarak izlenmesi de önemlidir.

AKTİVİTE ARTIRILMASI

Öncelikle televizyon ve bilgisayar başında geçirilen saatlerin azaltılması gereklidir. Bu sürenin günde toplam 1,5 – 2 saati geçmemesi uygundur. Çocukların doğal aktivitelerini yapabilecekleri ortamların hazırlanması çok önemlidir. Programlı fizik aktivite enerji harcanmasını ve çocukların benlik saygısını artırır,yağdan zengin gıdalara isteği azaltır,ayrıca düzenli yapıldığında sağlıklı bir yaşam biçimi kazanılmasını sağlar. Fizik aktivite haftada 3-5 kez başlangıçta 15,daha sonra 35-40 dakika yapılmalıdır. Yapılacak aktivite yürüme, koşma,bisiklete binme,tenis,dans gibi çok sayıda kas grubunu çalıştıran hareketleri içermelidir. Hızlı tempolu yürüyüşte 20 dakikadan sonra enerji harcanır.

Spor aletlerinin kullanımı çocuklar için çok önerilmemekte, yapılacaksa spor öğretmenlerinin ağırlık ve süresini belirlemesi gereklidir. Aksi halde epifiz (büyüme plağı) zedelenmeleri oluşarak büyüme etkilenebilir.

AİLE DESTEĞİ

Obezite nedeniyle kendisiyle ya da çevresiyle sorun yaşayan obez çocuğun yemek ve aktivite alışkanlıklarında önemli değişiklikler yapması kolay olmayabilir. Bunun için aile ve yakın çevre desteğine ihtiyaç vardır. Tedavisinin uzun ve sabır isteyen bir süreç olduğu unutulmamalıdır. Hızlı verilen kilo yağ dokusu kaybı değil, su ve kas kaybı olup sağlıksızdır, hızla geri alınır. Aile mutfak alışkanlıklarını çocuğa göre değiştirmeli, obezite sürekli gündeme getirilmemelidir. Gösterdiği çaba desteklenmeli,tedavi başarısında ödüllendirilmelidir. İstediği halde diyete uyum yapamayan ya da direnç gösteren çocuklara psikolojik destek verilmelidir.

CERRAHİ TEDAVİ

Mideye balon yerleştirme, kelepçe takma, gastrit bypass gibi cerrahi müdahaleler ergenlerde son yıllarda başarıyla uygulanmaktadır. Fakat cerrahi yöntemin gerekliliğine yalnızca ağır tıbbi şartlar altında karar verilmektedir.

OBEZİTEYİ ÖNLEMEYE YÖNELİK YAŞAM TARZI ÖNERİLERİ

• Yaşamın ilk 6 ayında bebekler yalnız anne sütü ile beslenmeli
• Bebek doyduktan sonra mamayı bitirmek için zorlanmamalı
• Çocukluk çağında yüksek kalorili gıdalardan kaçınılmalı
• Şekerli ve gazlı içecekler yerine su,ayran,süt tercih edilmeli
• Çocuklara sebze yemekleri, baklagiller ve salata yeme alışkanlığı kazandırılmalı
• Düzenli öğünler halinde yemek yeme alışkanlığı edinilmeli (3 ana 3 ara), öğün atlanmamalı (özellikle kahvaltı)
• Yemekler yavaş ve iyice çiğnenerek yenmeli, gelişigüzel atıştırmalardan kaçınılmalı
• Bol su içilmeli
• Servis yapıldıktan sonra servis kabı sofradan kaldırılmalı
• Yemek bitince sofradan kalkılmalı
• Hazır besinlerden uzak durulmalı
• Çocukların okul kantinlerinden beslenmesi önlenmeli, mümkünse kantinlerde satılanlar denetlenmeli
• Asansör yerine merdiven kullanılmalı
• Yakın mesafelere yürüyerek gitmeli
• Televizyon ve bilgisayar başında geçirilen süre kısıtlanmalı
• Her fırsatta ve hafta sonları spor yapmalı
• Beden eğitimi dersleri özendirilmeli ve artırılmalı
• Çocuklar erken yaşlardan itibaren anne ve babalarının beslenme tarzını taklit ettiğinden, ebeveynler olarak iyi örnek olunmalı

ALINTI