TARİHTEN GÜNÜMÜZE ÇOCUK RUH SAĞLIĞI GELİŞİMİ

Vahdi ÇOBAN
Sosyal Hizmet Uzmanı
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Çocuk anne rahmine düştükten sonra çocukta gelişim başlar.Bu gelişim
biyolojik,psikolojik ve sosyal gelişimi içerir.Ruhsal gelişim
basamaklarında en kritik dönemler şunlardır.

-Doğum sırasında gelişen olaylar
-Doğum sonrası çocuğun yaşadıkları.
Doğum öncesi dönemde aile içinde yaşananlardan çocuğun haberdar olduğu
gerçeği göz ardı edilmemelidir.Annenin hamilelikteki ruhsal durumu
önemlidir.
Doğum sırasında çocuğun bir ömür boyu hayatını etkileyebilecek riskler
vardır.Örneğin çocuğun doğum sırasında oksijensiz kalması gibi…
Çocuk doğum sonrasındaki 0-2 yaş döneminde sürekli büyüme ve gelişim
içindedir.Bu yaşlardaki çocukların üç temel ihtiyacı vardır.Bunlar
uyku,beslenme ve dışkı ihtiyacıdır.

2-6 yaş İlk çocukluk dönemidir.Bu dönem de çocuk sürekli iletişim ve
etkileşim içindedir.Çocukta organizma sürekli değişir.Bu dönemde
büyüme,olgunlaşma ve öğrenme öğeleri dikkat çeker.Çocuk kültüre uygun
beceri ve davranış kazanır.

6-11 yaş Son çocukluk dönemi.Bu dönem çocuğun dış dünyaya ilk adımı
attığı dönemdir.Çocuğun davranışlarının şekillenmesinde okul çok önemli
bir faktördür.Çocuğu etkileyen faktörlere okul da dahil olmuştur.
Çocuğun hayatında öğretmen önemli bir rol model oluşturur.Dahası çocuğun
kişilik gelişiminde öğretmenin katkısı küçümsenmemelidir.

11 -18 yaş ergenlik dönemi.Dünyadaki tüm ruh sağlığı otoritelerince
çocuğun en kritik dönemi olarak tarif edilir.
Kız ve erkek çocuklarında ergenlik dönemi farklılıklar gösterebilir.
Çünkü psiko-motor gelişim kız ve erkek çocuklarında farklı seyredebilir.
Bu dönemdeki çocukların davranışlarında karşıtlık ve dengesizlik dikkat
çeker.Anne baba çocukla iletişimi mutlaka açık tutmalıdır.(12-13yaş)

14’lü yaşlarda genç dışadönüktür.Davranışlarında kimi zaman eleştirel kimi
zamanda başkalarının yerine kendisini koyabilir..

15’li yaşlarda kayıtsız davranışlar gösterebilir.Duygusal,hassas ve
kendini tanımaya yönelik tutumlar sergileyebilir.Ergen bağımsız olmaya
dikkat eder.Arkadaş grupları genç için oldukça önemlidir.

16’lı yaşlarda ergen kendine güvenmek ister.Aile için önemli olduğunu
hissetmek ister.Duygu ve davranışlarını çok kolay sergileyemezler.

ÇOCUK RUH SAĞLIĞI NELERİ İÇERİR
Çocuk ruh sağlında temel amaç sağlıklı gelişen bireyler
yetiştirmektir.Normal seyreden ruh sağlığı birey aile ve toplum için
önemlidir.
Kişilerin sağlıklı davranış ve tutum geliştirmeleri için koruma şartlarını
ortaya koymak gereklidir.
Bazen çocuk ruh sağlığı gelişiminde her şey yolunda gitmeyebilir.Yaşanılan
topluma uygun ruh sağlığı hastalıklarının tanı kriterleri
oluşturulmalıdır.
Ortaya çıkabilecek olumsuz tutum ve davranışların telafisi için ruhsal
bozuklukların sağaltımını gerçekleştirilmelidir.Bu çalışmalar
multidisipliner yaklaşımlarla sürdürülmelidir.

ÇOCUK RUH SAĞLIĞINI İLGİLENDİREN DİĞER BİLİM DALLARI
• Ruh Bilimi
• Eğitim Bilimleri
• Sosyoloji(toplum bilim)
• Sosyal Hizmet Bilimi
• Psikoloji Bilimi
• İstatistik Bilimi
• Ekonomi Bilimi1
• Antropoloji Bilimi vb.

ÇOCUK RUH SAĞLIĞINDA ETKİLİ UNSURLAR
• Aile
• Okul ve Öğretmen
• Çocuğun yakın çevresi akrabalar vb.
• Çocuk Psikiyatristleri
• Sosyal Hizmet Uzmanı
• Psikolog
• Hukukçular
• Sosyal Hemşire vb.
• Odyologlar.

DÜNYADA ÇOCUK RUH SAĞLIĞI GELİŞİMİ
Çocuk ruh sağlığı 1930’lardan sonra gelişmiştir.
1959 yılında Amerikan Nöroloji Psikiyatri derneği tarafından bilim dalı
olarak kabul edilmiştir.
M.Ö. Ağır Zeka Özürlü ve Ruhsal problemli çocuklar öldürülmüştür
18yy Fransa da Dr J.Gaspard Ormanda hayvanlar arasında kalmış Kurt Çocuk
Victor ile çalışmıştır.
Orta Çağda zeka ruhsal problemli çocukların Şeytan tarafından bu hale
getirildiği düşünülürdü.
Zeka geliştirmeye yönelik öğretim çalışmaları ve gözlemleri olmuştur.Bu
çalışmalar çocuk ruh sağlığı alanında Dünyada yapılan ilk çalışmalardır
1841’de İsviçre de Dr Gügenbühl ruhsal problemli çocuklar için ilk yatılı
kurumu açmıştır.Fransa’da Binet çocukların zekalarını ölçmek için
SİMON-BİNET zeka testini geliştirdi.(1911)
Bu test ABD’de Stanford Üniversitesinde daha da geliştirildi.
ABD’de çocuk mahkemesi çocuk suçlarnın nedenlerinin incelenmesi için Aile
Araştırmasına önem verdi.(1909)
Bu nedenle Amerika da Sosyal Hizmet Uzmanlığı mesleği hızla gelişti.
Bu gelişmeler Amerika,Fransa,Almanya da Çocuk Rehberliği (Child Guidence)
kuruluşlarını artırdı.
İtalya da Dr Montessori çocuklar için eğitim metodu geliştirmiştir.(1907)
ABD’de Segun ruhsal problemli çocuklar için teşhis ve tedavi merkezi
açmıştır.
Çocuk ruh sağlığı alanında çalışan Psikityatristler çocuk psikozu ve
psikanalize yöneldiler.
Fransa’da Robin çocuk nöro-psikiyatri kitabını yayınladı.
Tramer ve Kanner 1935’te çocuk gelişim basamaklarında ortaya çıkabilecek
ruh sağlığı problemlerini belirlediler.
Klein ve Anna Freud çocuk ruh sağlığı analizini yaptılar.(1920)
Amerikada 1920 de 20’den fazla Çocuk Ruh Sağlığı merkezi
açılmıştır.İngiltere de böyle merkezlerin sayısı 102 olmuştur.
Almanya da her mahallede Kindergarten açılmıştır
Dünyada ruh sağlığının teşhis tedavisine yönelik ilk tesis 1884 yılında
açılmıştır.
Frobel PEDAGOJİ’de ilk defa metotlar geliştirdi


TÜRKİYEDE ÇOCUK RUH SAĞLIĞININ GELİŞİMİ

Selçuklular ve Osmanlılar ruh sağlığı problemi olan çocukları
VAKFİYELER’de barındırmışlardır.
1305 Amasya ve Sivas’ta DARÜŞŞİFA’lar yani şifa evleri açılmıştır.
Musul-Erbil’de Gökbörü’de bu çocuklara bakılmış,Manisa Saruhanlı’da
Körhanede şifa verilmeye çalışılmıştır.
Fatih Sultan Mehmet medrese ve hastane açmıştır.Hasekide DARÜŞŞİFA’da bu
çocuklara hizmet verilmiştir. Türklerde 120 vakfiye çalışmıştır.Bu
yıllarda Türkler yataklı kurum açarken Avrupa da ruhsal problemli
çocukların,uğursuzluk getirdiği,içine şeytan girdiği düşünülerek
zincirlere vurulmuşlardır
1868’de Tuna valisi Mithat Paşa çocuk ıslah ve sanat evi açmıştır.
1895’te ruh sağlığı bozuk olan çocuklar Darülacezede barındırılmıştır.
1921’Himaye-i Etfal Cemiyeti yani Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu kurulmuştur.
1930’da Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları hastanesinde yataklı koğuş
açılmıştır.
1957 Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik Araştırma Merkezlerini(RAM) kurmuştur.
1956’da İstanbul tıp fakültesinde çocuk psikiyatrisi kliniği
açılmıştır.Velhan Özbek ve Rıdvan Cebiroğlu bu çalışmaların öncüleridir.
1958’Mualla Öztürk Hacettepe Üniversitesinde Çocuk psikiyatrisi kliniği
kurmuştur.
İzmir de bu çalışmaları Oya Tuncel başlatmıştır.

ÇOCUKTA RUH SAĞLIĞI GELİŞİMİ
Çocukta ruh sağlığı gelişiminin 3 yönü vardır
1. Psikolojik Ruhsal Gelişim:Çocuğun duygu düşünce ve davranışlarındaki
değişimleri içerir
2. Motor Bedensel Gelişim:Çocuğun atlama,zıplama,tutma gibi bedensel
becerilerini kapsar.
3. Sosyal Toplumsal Gelişim:Çocuğun sosyal,kültürel ve ahlaki
değerlerindeki değişmeler ve gelişmeler esas alır.

ÇOCUKTA RUH SAĞLIĞI GELİŞİMİNDE ETKİLİ FAKTÖRLER
1-Genetik Faktörler:Çocuğun doğuştan getirdiği anne baba merkezli kişisel
özelliklerdir.

2-Çevresel Faktörler:İki önemli faktör vardır.

 Fiziki çevre koşulları
-Coğrafi şartlar:Çocukta kişilik gelişimi iklimin sıcak veya soğuk oluşuna
göre şekillenebilir.
-Hastalık:Çocukta büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu yaşalar 0-18
yaşlarıdır.Bu dönemdeki bir hastalık psiko-sosyal gelişimini olumsuz
etkiler.
-Hayat koşulları:Sağlıksız fiziki şartlar,yaşanan mekan,olumsuz çevre
çocuğun ruh dünyasını da etkiler.
-İlaç zehirlenme:Akademik becerilerin en hızlı şekillendiği yaşlardaki
hastalık ve ilaç kullanımı gelişim hızını düşürebilir.

 Toplumsal kültürel koşullar
-Aile ortamı İlişkiler:Aile içi iletişim ve etkileşim ne kadar sağlıklıysa
çocuk ruh sağlığıda o oranda etkilenir.
-Okul ortamı:Çocuğun hayatı deneyimler kazandığı arkadaşlıklar kurduğu
öğretmene hayranlık beslediği yegane ortamdır.
-Toplumsal yaşam:Çocuklar istek ve tercihlerini kendileri
oluşturmazlar.Ancak toplumda var olan genel geçer kurallara uyarlar.
-Din Gelenek Moral değerler:Ailede var olan moral ve manevi değerler
çocukların şahsiyetlerini şekillendirir.

ANNE BABANIN ÇOCUK RUH SAĞLIĞINA ETKİLERİ
Anne babanın çocuğuna karşı sergiledikleri davranışlar çocukları tüm
hayatı boyunca etkiler.
Bu unsurlar şöyle sıralanabilir.
Sevgi Faktörü:Çocuğu sevmek yada reddetmektir.Dünyadaki her çocuk anne
karnından itibaren sevmek sevilmek ihtiyacında olan bir varlıktır

Araç Faktörü:Ailede çocuğa biçilen rol önemlidir.Çocuk aile için gerçekten
ihtiyaçmıdır.İstek dışı aileye katılan bir varlık mı dır.Anne kazara
hamile kalıp çocuğu doğurmuş olabilir.Erkek çocuk istenirken kız çocuk
doğmuş olabilir.Kötü giden evlilikleri doğan çocuk kurtarmış
olabilir.Erkek çocuklara ailenin neslini devam ettiren çocuk şeklinde
bakılabilir.
Değer Faktörü:Çocuk yetiştirirken bu çocuk bizim her şeyimiz şeklinde
yaklaşılır.Yada biz bu çocuğa katlanıyoruz şeklinde değerlendirilir.

Çocuğa Yansıtılan Endişe Faktörü:Bazı anne babalar çocuğun bireyselliğini
engelleyebilir.Bazı ailelerde çocuk yokmuş gibi davranabilir.

Otorite Faktörü
Bir takım aileler çocuğa aşırı koruyucu davranış yada aşırı baskıcı
davranış sergiler.Kimi ailelerde çocuğun bir başıboş davranmasına imkan
verir

Eleştiri Faktörü
Anne babalar kimi zaman çocuğun her söylediğini eleştirir.Bazen de çocuğun
varlığına hiç aldırış etmezler.

Başarı Faktörü:Anne baba tarafından çocuk yerinde ve zamanında takdir
görür ve başarısı ödüllendirilir.Tersi durumda ise çocuk sürekli başarısız
görülür.

ERİKSON A GÖRE ÇOCUKTA RUH SAĞLIĞI GELİŞİMİ BASAMAKLARI

 Çocuğun kendini güvende bilmesi:Çocuk için iki temel ihtiyaç sevgi ve
güvendir.
 Girişkenlik becerisi:Çocuk ailede güvenli olması için kabul görmelidir.
 Otonomi duygusu:Aile çocuğun bireysel yeteneklerini kullanmasına izin
vermelidir.
 Başarılı olmak duygusu:Takdir ve onay çocuk için önemlidir.
 Özdeşim kurma ihtiyacı:Anne babanın kararlı ve etkin tutumları çocuklara
örnek oluşturur
 İnsana/Anneye bağlılık duygusu:Çocuk için 0-3 yaşları anneyle ortak
yaşanılan dönemlerdir.
 Verimli faydalı olma duygusu:Çocuklar üretken ve başarılı olmayı
yetişkin bireylerden öğrenir.
 Toplumsallık Birliktelik Duygusu:Çocuklar içine doğdukları toplumun
kültürüne uygun davranışlar geliştirerek büyürler.

FREUD’A GÖRE RUH SAĞLIĞI GELİŞİM BASAMAKLARI
 İlk bebeklik=Oral dönem 0-2 yaş=süt çocuğu
 İkinci bebeklik=Anal dönem=2-6yaş=Oyun çocuğu
 İlk çocukluk dönemi=Latans dönem=6-12 yaş=Okul çocuğu
 İkinci çocukluk=Fallik dönem=12-18yaş=püberte
 Erginlik dönemi=18 yaş +=Güvenlik
 Genç erişkin
 Erişkinlik
 Olgunluk
 Yaşlılık

SONUÇ:

Yukarıda sıralanan gelişim basamaklarındaki sapmalar çocuk ruh sağlığı
gelişiminde problemler ortaya çıkarır.Bunlar;
 Güvensiz kişilik yapısı
 Şüphecilik duygusu
 Aşağılık duygusu
 Suçluluk duygusu


KISACA ÇOCUK DAVRANIŞ ve UYUM ZORLUĞU YAŞAR.

Kaynakça:
1. YÖRÜKOĞLU A.- Çocuk Ruh Sağlığı , Özgür yayınları 2002 Ankara
2. ZULLİGER H. –Çocukta Ruhsal Bozukluklar ve Tedavisi, Cem yayınevi 1991
Ankara
3. CEBİROĞLU R.-Çocuk ve Genç Psikiyatrisi, Çareder Yayınları 1994 İstanbul


.alıntıdır.