Hüseyin Rahmi Gürpınar 17 Aralık 1864’de İstanbul’da doğmuştu. Babası Plevne savunmasında Gazi Osman Paşa ile birlikte Ruslara esir düşmüş, sonra kumandanlıklarda bulunmuş olan Sait Paşa idi. Annesini 3-4 yaşlarında iken kaybeden Hüseyin Rahmi’nin çocukluğu, büyükannesinin Aksaray’daki konağında geçmişti. Orta öğrenimini Beyazıt’ta Mahmudiye Rüştiyesinde yapmış, sonra Mülkiye Mektebi (Siyasal Bilgiler Okulu)’ne girmiş, bir yandan da özel öğretmenlerden Fransızca öğrenmişti.

huseyin_rahmi_gurpinarHüseyin Rahmi daha çocuk denecek yaşta yazı yazmaya başladı. Onun tanınmasına yol açan ilk önemli eseri Şık adlı romanıdır. Bu eserini çağının ünlü gazeteci ve romancısı Ahmet Mithat Efendiye götürmüş, ondan teşvik görmüş ve roman Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika edilmeye başlanmıştı.

Meşrutiyet yıllarında Ahmet Rasim ile birlikte Boş Boğaz adlı bir mizah gazetesi çıkarmışlardı. 1908’den sonra eserlerini ikdam, Sabah, Zaman, Vakit, Cumhuriyet, Son Posta gibi gazetelerde tefrika ettiren romancı, Cumhuriyet’ten sonra yayınladığı Ben Deli miyim? adlı romanı ahlaka aykırı görülerek mahkemeye verilmiş ama beraat etmişti.

Hiç evlenmemiş ve yazılarının geliriyle geçinmiş olan Hüseyin Rahmi, İstanbul’da, Heybeliada’daki köşkünde 8 Mart 1944’de öldü.

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romancılığı

Hüseyin Rahmi, Son Arzu adlı romanına yazdığı ön sözde, kendi sanat anlayışını şöyle özetlemişti: Bir sanatkar, hayat ve tabiatı ne kadar açık ve doğru anlatabilirse eserine o kadar ruh vermiş olur.

Hüseyin Rahmi, romanlarını yazmadan önce, gözleme önem verirdi; not defteri kullanırdı. İnsan hayatının, ana babadan gelen fizyolojik özellikleri ve sosyal şartlar içindeki bütün girdisi çıktısıyla her türlü iyilik, kötülük, güzellik ve çirkinliklerini ortaya koyardı. Böyle bir sanat anlayışı Batı’da, 19’uncu yüzyıl sonlarında Natüralizm adı ile yayılmıştı. Hüseyin Rahmi de Türk Edebiyatında ilk Realist ve Natüralist romancı olmuştu.

1924 yılında Ben Deli miyim? adlı romanının ahlâka aykırı olduğu iddiasıyla mahkemeye verildiği zaman, savunması sırasında şunları söylemişti: Hakiki roman her fenalığı, her hastalığı, her gizli yarayı aydınlığa çıkaran yüksek bir kudrettir. Romancı; hayatı, güneşiyle, havasıyla, sosyal şartlarıyla, ahlakıyla, iyi ve kötü yönleriyle ele almalıdır. Sonra her tabakadan seçeceği tiplerin ruhlarına girmelidir. Roman, ahlâkın aynasıdır. Onun objektifi, gördüğü manzarayı alır. Savcı istiyor mu ki roman, gördüğü çirkinlikleri, yaraların kokusunu değiştirsin? Riya, cahillik ve taassuba alet olarak gerçeği diri diri gömdürmeye razı olsun? Fakat o zaman romanın, sanatın lüzumu kalır mı? Hayır, efendim, hayır. Hiçbir hükümet, hiçbir memleket, sanatı asilliğinden soyarak yalancı şahitlik derecesine indiremez.

Hüseyin Rahmi, üslupta pek titizlik göstermezdi. Romanlarında üsluptan önce düşünceye önem veren yazar, bir konuşmasında Fikir kuvvetsiz olursa ne yapsanız nafile. Fikirde kuvvet olursa nasıl yazılsa yine okunur sözleriyle bu düşüncesini açıklamıştı. Çok kolay ve konuşur gibi yazardı. Kendi çağındaki öbür romancıların (Halit Ziya Uşaklıgil gibi) sanatlı ve süslü Türkçelerine karşılık tabii ve yapmacıksız bir dil kullanırdı. Her çeşit insanın, özellikle kenar semtlerin cahil ve ihtiyar kadınlarını konuşturmada hayret edilecek bir ustalık gösterirdi.

Romanlarının belli başlı özelliklerinden biri, olayların hep İstanbul’da geçmiş olmasıydı. Eski İstanbul’un büyük yalı ve konaklarında yaşayan kimselerinden en ücra mahallelerinde yaşayan halkına kadar her seviyede insan, çevreleri, kıyafetleri, yaşayış tarzları, âdetleri, düşünceleri, inançları, dilleri ve her türlü özellikleriyle onun romanlarında yaşatılmıştır.

Mahalle baskınları, Ramazan’da Şehzadebaşı eğlence alemleri, çocukların hayatı, mahalle kadınlarının konuşmaları ve kavgaları Hüseyin Rahmi’nin eserlerinde çok canlı ve güzel bir biçimde anlatılmıştır. Denilebilir ki onun eserleri 19’uncu yüzyıl sonları ile 20’nci yüzyıl başındaki 50-60 yıllık toplum hayatımız için sosyal birer belgedir. İlk romanlarından son eserlerine kadar ele aldığı belli başlı tema, eski ile yeni savaşıdır. Yazar, insan tabiatı ile toplum kuralları arasında bir uçurum görürdü. Batı kültürünü hazmedememiş olan boş kafalı, taklitçi, züppe, ahlâksız ve dolandırıcı tipler, onun romanlarında en önemli yeri alırdı. Son eserlerinde, daha çok Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki toplum aksamalarını, sosyal çelişmeleri keskin çizgilerle belirtmişti.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, kendini toplumun hizmetine vermişti. Toplumun faydası için gördüklerini ve düşündüklerini söylemekten çekinmeyen bir fikir ve sanat adamıydı Bu ünlü romancımız kendi çığırında hala aşılamamıştır.

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Eserleri

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 36 roman, 7 hikâye kitabı, 2 piyes, 2 tenkit eseri, 5 roman çevirmesi ve gazetelerle yayınlanmış makaleleri vardır.

En tanınmış romanları ve temaları:

Şık – 1888. (Körü körüne Batı taklitçiliği)

Nimetşinas – 1902. (Birden fazla kadınla evlenme meselesi)

Şıpsevdi – 1911. (Alafrangalığın gülünçleştirilmesi)

Gulyabani – 1912. (Batıl inançların boşluğu ve gülünçlüğü)

Hakka Sığındık – 1920. (Birinci Dünya Savaşı’ndaki sosyal çelişmeler)

Hayattan Sahifeler – 1920. (Sefaletin her türlü ahlâk ve insanlık bağlarını koparması)

Son Arzu – 1922. (Çeşitli sosyal ve psikolojik problemler) Ben Deli miyim? – 1924. (Bir delinin psikolojisi, onun etrafındaki korkunç sosyal ve Ahlaki sefaletler)

Billur Kalp – 1926. (Çalışan kadının karşılaştığı zorluklar, katlandığı felâketler)

Utanmaz Adam – 1934. (Çeşitli toplum meseleleri)

Emeğinize sağlık paylaşım için teşekkürler.