YARATICI DRAMA LİDERİ
Çetin ÇETİNKAYA
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü

Özet
Yaratıcı drama çalışmaları bir lider tarafından yönlendirilir. Çalışma sırasında liderin görevi oldukça zordur. Gerekli hallerde müdahale edebilmeli, grup dinamizmini sağlamalıdır. Lider, grubu araştırmaya, geliştirmeye, fikirleri, kavramları ve dramatik aksiyonlardaki duyguları ifade etme ve iletme için rehberlik eder. Çocuğun oyun oynama yetisinin korunarak yada yeniden ortaya çıkarılarak ve geliştirilerek, üzerinde düşünülüp tartışılan ve sorumluluk duyulan bir oynamaya dönüştürülmesi için pedagojik formasyonu olan bir kişiye gereksinim vardır. Bu kişinin aynı zamanda ısınma çalışmaları, oynama, doğaçlama ve oluşumları gösterime hazırlamayı, danışma, görüşme ve bilgi edinmeyi, oyun grubunun alıştırmalarını yürütmeyi ve en sonunda bu tür çalışmaları grupla birlikte geliştirmeyi öğrenmiş olması gerekir. Bu çalışmada yaratıcı drama liderinin nitelikleri üzerinde durulmuş, ayrıca ilköğretim I. kademe öğretmenleri arasında, cinsiyet değişkenine göre; yaratıcı drama liderliğine bakış açısında anlamlı bir farklılık olup olmadığına bakılmıştır. Araştırmanın amacı, İlköğretim I. kademe öğretmenlerinin yaratıcı drama liderliği doğrultusunda öneriler geliştirmektir. Araştırmanın evreni 2004-2005 Eğitim – Öğretim Yılında Kars ve Iğdır Merkez İlköğretim okullarında görev yapmakta olan öğretmenlerdir. Araştırmanın örneklemi 2004-2005 Eğitim-Öğretim Yılında Kars Merkez İlköğretim Okullarında 65 bayan 46 erkek öğretmenden ve Iğdır Merkez İlköğretim Okullarında 64 bayan, 46 erkek öğretmen olmak üzere toplam 110 bayan 110 erkek öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmada ilköğretim birinci kademe öğretmenlerinin yaratıcı drama yöntemine bakış açıları ile ilgili anket formu düzenlenmiş, düzenlenen anket doğrultusunda cinsiyet değişkenine göre; yaratıcı drama liderliğine bakış açısında anlamlı bir farklılık olup olmadığına bakılmıştır. Anket uzman görüşleri doğrultusunda araştırmacı tarafından oluşturulmuş, geçerlilik-güvenirlik çalışması yapılmıştır. Cinsiyet değişkenine göre; yaratıcı drama liderliğine bakış açısında anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemeye yönelik olarak “t” testi yapılmıştır. Kadın ve erkek öğretmenler arasında yaratıcı drama davranışlarını kullanma düzeyleri konusunda yapılan “t” testi sonucunda herhangi bir anlamlı farklılık bulunmadığı görülmektedir.

Anahtar kelimeler: yaratıcı drama, yaratıcı drama lideri,ilköğretim I. kademe öğretmenleri.


GİRİŞ
Yaratıcı drama çalışmaları bir lider tarafından yönlendirilir. Çalışma sırasında liderin görevi oldukça zordur. Gerekli hallerde müdahale edebilmeli, grup dinamizmini sağlamalıdır. Lider, grubu araştırmaya, geliştirmeye, fikirleri, kavramları ve dramatik aksiyonlardaki duyguları ifade etme ve iletme için rehberlik eder.

Drama, oyun yoluyla, çocuğun doğasında zaten vardır, biz bu yanı zedelememeye çalışmalıyız. İşte bu yüzden drama çalışmalarında bir lidere gereksinim vardır. Kimi zaman özgürlük çocuğu korkutur, işte bu zamanlarda ona yardımcı olup imgelemini özgürce harekete geçirebilmesine yardımcı olmalıyız. (Nickel, 1976).

Cottrel’e göre, drama sürecinde öğretmen bir yönetici değil, daha çok bir uyarıcı, teşvik edici, öğrenme sürecine bir katılımcıdır. Öğretmenin öğrencileri anlamlı öğrenme tecrübelerine götürecek bir yeteneğe ihtiyacı vardır. (Cottrel, 1987).

Eğitimde drama açısından karakteristik olan, oyun yöneticisinin kişiliğidir. Her toplumda var olan ve vakit geçirmeye, dinlenmeye yada topluluk içinde bir yer kazanmaya yönelik oyunlar için hiçbir formasyon gerekmez ve profesyonel bir oyun yönlendiricisine de gereksinim duyulmaz. Oysa, çocuğun oyun oynama yetisinin korunarak yada yeniden ortaya çıkarılarak ve geliştirilerek, üzerinde düşünülüp tartışılan ve sorumluluk duyulan bir oynamaya dönüştürülmesi için pedagojik formasyonu olan bir kişiye gereksinim vardır. Bu kişinin aynı zamanda ısınma çalışmaları, oynama, doğaçlama ve oluşumları gösterime hazırlamayı, danışma, görüşme ve bilgi edinmeyi, oyun grubunun alıştırmalarını yürütmeyi ve en sonunda bu tür çalışmaları grupla birlikte geliştirmeyi öğrenmiş olması gerekir. (San, 1991).

Yaratıcı drama liderinin yetişmesi önemli bir problemdir. Lider, hem tiyatro bilgisine, tiyatronun temel tekniklerine hem de eğitim biliminin bilgilerine sahip olmalıdır. İnsanla ve grupla uğraştığı için grupta ortaya çıkabilecek sorunlara çözüm yolları bulma konusunda psikolojik bilgilere sahip olması gereklidir. Grubun sınırlarını çizebilmeli, taşkınlıkları engelleyebilecek yetenekleri olmalıdır. Bu niteliklere sahip çok yönlü bir lider için ayrı bir eğitim okuluna gereksinim vardır. (Okvuran, 1993).

Bir drama öğretmeninin sahip olması gereken özellikler Dorothy Heatcote tarafından şöyle belirlenmektedir:
• Çocukları gözleme yeteneği,
• Sosyal psikoloji bilgisi,
• Tiyatro sanatı yeteneği,
• Eğitim,
• Kendinin farkında olma yeteneği,
• Karşılıklı hareket (Rolün karşılığını oynama),
• Planlama becerisi,
• Esneklik ve risk alma yeteneği,
• Temaları seçebilme yeteneği (Heatcote, 1968).

Heatcote, gene öğretmenin rolüne uygun olarak sahip olması gereken özelliklerine ekler yapmaktadır. Bunlar:
• Herhangi birisinin yaşamını çizebilme yeteneği,
• Özelden genele bağlantı kurma yeteneği,
• Anında doğal olabilme (spontanlık) yeteneği,
• Farklı düzeylerde özdeşleşme yeteneği,
• Belli bir mantığa sahip olma yeteneği,
• Zaman ve zaman kaybına karşı duyarlılık (zamanı iyi kullanma),
• Tiyatroya karşı duyarlılık,
• Eylemin karmaşasını anlama yeteneği,
• Sembolleri ve kardeşliği anlama (anlayışı),
• Dilin kontrolü (dile egemen olması),
• Fiziksel ilişkilerin kontrolü,
• Girdilerin kontrolü,
• İnanma yeteneği,
• Patlamış (kuvvetli) tüm tutumları görme yeteneği,
• Güçlü bir beden imgesi duyusu,
• Çekirdek düşünceleri eğitme yeteneği,
• Sınıfla ilişki içinde bir kaynağın potansiyelini görme yeteneği,
• Çocukların düşüncelerini oyunun içine koyarak alma ve yükseltme yeteneği. (Heatcote, 1969, akt, Okvuran, 2000).

Heatcote drama öğretmeninin rolüne yeni beceriler eklemektedir:
• Drama öğelerine ilişkin anlayış edinmek ve onları karşılaştırarak yada destekleyerek birleştirme yeteneği,
• Parlak bir görsel çevresel algı,
• Grubun genel duygu durumuna ilişkin empati duygusu,
• Çocukların planlarından önce gereksinimlerine ağırlık verme,
• Grupta sözel etkileşimdeki değişimlere karşı duyarlılık,
• Öğretirken bu değişiklikleri kullanma yeteneği,
• Gerçek bir durumu algılama ve görme yeteneği. (Heatcote, 1969, akt, Okvuran, 2000).

Almanya’da drama öğretmeninin yetişimi alanında Oyun ve Tiyatro Pedagojisi Merkez Örgütü BAG Başkanı Klaus Hoffmann’ın belirlediği saptanmış beş temel yetkinlik alanı:

Özneye yada bireye ilişkin yetkinlik: Kendini ve diğerlerini anlama, algılama, işbirliği, alçak gönüllülük.
Sanatsal yetkinlik: Oynama ve doğaçlama becerisi, tiyatrosal canlandırma araçlarına ilişkin bilgi ve beceri sahibi olarak estetik etkiye dönüştürme.
Kuramsal yetkinlik: İlgili kuramsal bağlantılar, bağlam hakkında genel bir görüş sahibi olma, uygun kuramsal bilgiyi seçebilme, kuramlar üretme, analitik düşünce geliştirebilme.
Ulaştırabilme yetkinliği (Yöntemsel-didaktik yetkinlik): Oyunculuk becerisini diğerlerine geçirebilme yetisi, psişik, toplumsal ve estetik etmenleri süreçte ve üründe ilişkilendirebilme, birbirinden çıkarak geliştirebilme yetisi.
Teknik ve el becerisine değin ve örgütleme yetkinliği: Teknik sorunları tanıma ve çözebilme, organizasyona ilişkin grupsal süreçler vs. üstesinden gelebilme, kurumsallaşma sınırının ötesinde işbirliklerini örgütleyebilme. (Okvuran, 2000).

Drama çalışmalarında hoşgörülü, üretken, serbestçe kendini ifade edebilen bireyler yetiştirmeye yönelik çalışma yapılmalıdır. Drama sürecinin temel öğesi insandır. Bu sanatın uygulanmasında en önemli görev öğretmene düşmektedir. Bu nedenle öğretmenin oyun ve drama tekniklerini iyi bilmesinin yanı sıra, diğer tekniklerden de yararlanması gerekiyor. Drama uygulamalarında en zor görev öğretmene düşer. Grup etkinlikleri öğretmene aittir.

Başarılı bir drama çalışması için drama öğretmeninde bulunması gereken özellikler vardır: Akbaba bu özellikleri şöyle sıralıyor:
• Drama öğretmeni açık, anlaşılır, akıcı bir dil kullanmalıdır.
• Drama öğretmeni oyunculuk konusunda bilgi sahibi olmalıdır.
• Drama öğretmeni grup sorunlarını çözebilecek sosyal ve psikolojik bilgiye sahip olmalıdır.
• Drama öğretmeni öğrencilerin üreticiliklerini kullanmalarına fırsat vermelidir.
• Drama öğretmeni öğrencileri şartsız kabul etmeli, kendilerini ifade etmelerine fırsat vermelidir.
• Drama öğretmeni yapacağı çalışmaları planlı ve programlı yapmalıdır.
• Drama öğretmeni iyi bir gözlemci olmalıdır, oyunların süreçlerini iyi takip etmeli gelecek süreçleri tahmin edebilmeli ve grubun çalışmalarına yardımcı olmalıdır.
• Grup dinamiği hakkında yeterli bilgi ile donanmalı, grubu organize edebilmelidir.
• Drama öğretmeni, mesleğini iyi bilmeli, sevgi dolu, sabırlı ve özgürlükçü olmalıdır.
• Drama öğretmeni öğrencilerin kendilerini keşfetmelerine fırsat vermelidir.
• Drama öğretmeni iyi bir dost, sırdaş, arkadaş, hoşgörülü, güleryüzlü, anlayışlı, sabırlı, tutarlı, bilgi ve güven verici olmalıdır.
• Drama öğretmeni değişmeye açık, gelişmeye elverişli, tutarlı ve esnek bir kişiliğe sahip olmalıdır.
• Drama öğretmeni çeşitli meslek dallarında bilgiler toplayan iyi bir araştırmacı ve kendini ve öğrencilerini geliştiren bir özelliğe sahip olmalıdır. Yaratıcılığı geliştirici sorulara yer vermelidir.
• Drama öğretmeni öğrencilerin oyun etkinliklerine katılmalarını sağlayan ve onları aktif kılan bir özelliğe sahip olmalıdır.
• Drama öğretmeni her öğrenci ve grup üyesinin düşüncelerine değer vermeli, kararlara katılmalarını sağlamalıdır.
• Drama öğretmeni öğrencileri motive edici olmalı, olumlu gelişmeleri pekiştirebilmelidir.
• Seçeceği materyal çocuğun gelişim düzeyine uygun ve onu geliştirici olmalıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı Devlet kitaplarından İlköğretim Drama I kitabında da drama öğretmeninin özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır:
• Drama öğretmeni konuştuğu dili doğru kullanmalıdır.
• Drama öğretmeninin oyunculuk konusunda giriş niteliğinde bir eğitim alması gereklidir.
• Bireylerler ve grupla uğraşan drama öğretmeninin, grupta çıkabilecek sorunlara çözüm yolları bulma konusunda psikolojik bilgilere sahip olması gereklidir.
• Drama öğretmeni öğrencilerin yaratıcı güçlerini kullanmalarına ve deneyerek öğrenmelerine fırsat verici etkinlikler yaptırmalıdır.
• Drama öğretmeni, çocukları olduğu gibi kabul etmeli ve kendi duygularını ifade etmelerine, tartışmalarına fırsat tanımalıdır.
• Drama öğretmeni çalışmaya başlamadan önce yapacağı işleri planlayarak sınıfa girmelidir. ‘Drama eğitimindeki amacım nedir?’, ‘Çocuklarda hangi davranışları değiştirmek ve geliştirmek istiyorum?’, ‘Bunları hangi yolla yapabilirim?’ sorularını kendisine sormak zorundadır.
• Drama öğretmeni, oyunları izlerken daha sonraki oyunları ve bunların içereceği mesajları düşünmelidir. Eğer grubu yeterince dinamik bulmuyorsa, onları motive etmenin yollarını aramalıdır.
• Drama öğretmeni, drama etkinliği sırasında grup dinamiğini ve dikkat yoğunlaşmasını (konsantrasyonu) etkinlik sonuna kadar aynı düzeyde tutmaya özen göstermelidir.
• Drama da tümüyle kusursuzluk yada doğruluk ve yanlışlık aranmayacağı, drama öğretmeni tarafından asla unutulmamalıdır.
• Drama öğretmeni, mesleğinde özgür olmalıdır.
• Drama öğretmeni, çocukların kendilerini keşfetmelerine fırsat tanımalıdır. Sonuçları söyleyerek veya çözüm yolunu açıklayarak, bu keşfetmeyi engellememelidir. Soruya soruyla yanıt verip, yanıtı çocuklara buldurmalı, hakem olmalı, kendi tavrını belli etmemeli, katılıma zorlamamalıdır.
• Drama öğretmeni; iyi bir dost, iyi bir sırdaş, iyi bir arkadaş olmalıdır. Her öğrenciyi eşit olarak düşünmeli, rahat hareket edecekleri özgür bir ortam hazırlamalıdır.
• Drama öğretmeni; sabırlı, tutarlı, hoşgörülü, güleryüzlü, anlayışlı olmalı, grubun güvenini kazanmalıdır.
• Drama öğretmeni, değişmeye açık, gelişmeye elverişli, esnek bir kişiliğe sahip olmalıdır. Hangi yaş grubuyla çalışıyorsa, o yaş grubunun gelişimsel özelliklerini bilmeli, donanımlı, deneyimli ve araştırmacı olmalıdır.
• Drama öğretmen, gerekli durumlarda farklı meslek uzmanları ile iletişime geçip işbirliğine gidebilmelidir.
• Drama öğretmeni, grup dinamiğinin ayarlanması gereken durumlarda müdahale edebilmeli, sürecin akışını doğru ve tutarlı bir biçimde değiştirmek için yaratıcı gücünü kullanabilmelidir.
• Drama öğretmeni, öğrenciden aldığı her türlü tepkiyi doğru ve tutarlı bir biçimde gözleyip, yorumlamalıdır.
• Drama öğretmeni, öğrencilerde oyuna karşı bir gereksinim doğurmalı; söylenceler (efsaneler), masallar, gerçek olaylarla onları güdülemeli ve kendi yaratıcılıklarını ortaya koymalarına fırsat vermelidir.
• Drama öğretmeni, her öğrencinin duygularının, düşüncelerinin önemli olduğunu unutmamalıdır.
• Drama öğretmeni, alanı ile ilgili olarak kendini sürekli geliştirmelidir.
Drama sürecinde ilk ivmeyi veren, sunan, değerlendiren ve yeniden uygulayan liderdir. Yaratıcı drama lideri, drama çalışmalarında katılımcılara rehberlik eden, drama sürecinin bir anlamda temelini oluşturan kişidir. Drama sürecinde lider, katılımcıların oluşturduğu drama grubu ve çalışılan mekana göre daha önemlidir. (Adıgüzel, 2000).

YÖNTEM

Araştırmanın örneklemi 2004-2005 Eğitim-Öğretim Yılında Kars Merkez İlköğretim Okullarında 65 bayan 46 erkek öğretmenden ve Iğdır Merkez İlköğretim Okullarında 64 bayan, 46 erkek öğretmen olmak üzere toplam 110 bayan 110 erkek öğretmenden oluşmaktadır.

Örneklem Grubu İle İlgili İstatistiki Bilgiler
Örneklemi oluşturan bireylerin, cinsiyetlerine göre dağılımları, Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Örneklemin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
CİNSİYET N %
Kadın 110 50
Erkek 110 50
TOPLAM 220 100

Tablo 1’de görüldüğü gibi örneklemin % 50’sini kadınlar; diğer %50’sini ise erkekler oluşturmaktadır.
Örneklemi oluşturan bireylerin, mezun olduğu okul türüne göre dağılımları, Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2. Örneklemin Okul Türüne Göre Dağılımı
OKUL TÜRÜ N %
Önlisans 63 28,63
Lisans 145 65,90
Yüksek lisans 12 5,47
Doktora - 0
TOPLAM 220 100

Tablo 2’de görüldüğü gibi öğretmenlerin % 28,64’ünü önlisans mezunları, % 66,36’sını lisans mezunları, %5’ini yüksek lisans mezunları oluşturmaktadır.
Örneklemi oluşturan bireylerin, mezun olduğu branş türüne göre dağılımları, Tablo 3’te verilmiştir.

Tablo 3. Örneklemin Branşına Göre Dağılımı
BRANŞ N %
Sınıf Öğretmenliği Bölümü 176 80
Diğer 44 20
TOPLAM 220 100

Tablo 3’te görüldüğü gibi ilköğretim I. kademede görev yapan öğretmenlerin Sınıf Öğretmenliği Bölümü çıkışlıları % 80’ini, diğer bölüm çıkışlıları % 20’sini oluşturmaktadır.
Örneklemi oluşturan bireylerin, çalışma yılına göre dağılımları, Tablo 4’da verilmiştir.



Tablo 4. Örneklemin Çalışma Yılına Göre Dağılımı
ÇALIŞMA YILI N %
0-2 Yıl 15 6,82
2-4 Yıl 33 15
4-8 Yıl 45 20,45
8-16 Yıl 66 30
16- Üzeri 61 27,73
TOPLAM 220 100

Tablo 4’da görüldüğü gibi ilköğretim I. kademede görev yapan öğretmenlerin çalışma yılı 0-2 yıl arasında olanlar % 6,82’sini, 2-4 yıl arasında olanlar % 15’ini, 4-8 yıl arasında olanlar % 20,45’, ini, 8-16 yıl arasında olanlar % 30’unu, 16 ve üzerinde olanlar ise % 27,73’ünü oluşturmaktadır.

Verilerin Analizi
Öğretmenlerin yaratıcı drama yöntemini kullanma düzeylerini tespit etmek amacıyla hazırlanan anket uygulandıktan sonra anket formunda yer alan maddelerin yaratıcı drama yönteminin uygulanması sürecindeki ayrıntılı dökümü yapılmış; cinsiyet değişkeni için farklılık olup olmadığına “t” testi ile bakılmıştır.
Veriler bilgisayar ortamında SPSS 10.0 programı ile çözümlenmiştir. Anlamlılık düzeyi 0.05 olarak alınmıştır.

BULGULAR VE YORUM

Cinsiyet değişkenine göre öğretmenler arasında, yaratıcı drama yöntemini kullanma düzeyi açısından bir farlılık olup olmadığını belirlemeye yönelik olarak “t” testi yapılmış ve elde edilen bulgu ve yorum aşağıda verilmiştir:




Tablo 5. Cinsiyet Değişkenine Göre Öğretmenlerin Yaratıcı Drama Davranışlarını Kullanma Düzeyleri İle İlgili Bulgular

Cinsiyet N X S sd t p
Kadın 110 128.01 20,6 218 -1.65 .100
Erkek 110 132.14 16
S.D.= 218 p< 0.05 Anlamlı
(n1 )= 110 (n2 )= 110

Cinsiyet değişkenine göre öğretmenlerin yaratıcı drama yöntemini kullanma düzeyleri ile ilgili bulgulara Tablo 5’da yer verilmiştir. Tablo 5 incelendiğinde, kadın ve erkek öğretmenler arasında yaratıcı drama yöntemini kullanma düzeyleri konusunda yapılan “t” testi sonucunda herhangi bir anlamlı farklılık bulunmadığı görülecektir. Bilindiği üzere “t” testinin anlamlılık ölçütlerinden birisi olan gruplardaki denek sayısının eşit olması gerektiğidir. Araştırmacının gruplarındaki denek sayılarının eşit olması sonucun geçerliğini yükseltmektedir.

İletişim becerisi yönünde bayan öğretmenlerin erkek öğretmenlerden daha iyi olduğu kanısı, yaratıcı drama etkinliklerinin iletişim becerisi gerektirmesi sebebiyle araştırmacının anlamlı bir ilişkinin olduğu yolunda denence oluşturmasına sebep olmuştur. Ancak ortaya çıkan sonuç böyle bir yorumun yapılamayacağını göstermektedir.






KAYNAKÇA

ADIGÜZEL, H.Ö., (2000). Eğitim Bilimlerinde(Güzel Sanatlar Eğitiminde) Bir Uzmanlık alanı Olarak Kültür Pedagojisi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları.

AKBABA, S., Sağlam, S., Kök, M., (2003). Eğitim Fakültesi ve İlköğretim Programına Dayalı Eğitim-Öğretimde Drama ve Oyunlar, Erzurum, Cemre Ofset.

COTTREL,J., (1987). Creative Drama In The Classroom Grades 1-3 Teavher’s Resource Book For Theatre Arts National Textbook Company Western Michigan University U.S.A.

HEATCOTE, D., (1968). Drama In The Education Of Teachers, University Of Newcastle, United Kingdom.

NİCKEL, H.W., (1976). Pedagojik Olarak Oyunun Temel Biçimleri, Oyun ve Tiyatro Etkileşim Pedagojisi, Grup Yöneticisine Yardım İçin El Kitabı, Sayı 16, Reclinghausen.

OKVURAN, A., (1993). Yaratıcı Drama Eğitiminin Empatik Beceri ve Empatik Eğilim Düzeylerine Etkisi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları.


OKVURAN, A., (2000), Yaratıcı Dramaya Yönelik Tutumlar, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

SAN, İ., (1991). Eğitim Öğretimde Yaşayarak Öğrenme Yöntemi ve Estetik Bir Süreç Olarak Yaratıcı Drama, Eğitimde Nitelik Geliştirme Sempozyumu, İstanbul, Kültür Koleji Yayınları