3Likes
LinkBack URL
About LinkBacks
|
SCAMPER-Çocukların Yaratıcılığını Geliştirmede Alternatif Bir Yol
Okulöncesi eğitimin amaçlarından biri çocukların yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmektir. Farklı düşünme, hayal kurma, orijinallik ve sezgi yaratıcı düşünmenin en önemli noktalarıdır. SCAMPER yaratıcı düşünmenin geliştirilmesinde kullanılan uygulanması kolay, eğlenceli bir beyin fırtınası yöntemidir. Çocuklara farklı düşünme, hayal kurma ve sezgilerini kullanarak özgün ürünler ortaya koyma şansı verir.
SCAMPER zihinsel kalıplarımızın ötesinde hareket etmemizi sağlar. Çocuklara düşüncelerini değiştirmeleri ya da birleştirmeleri konusunda adım attırarak yaratıcı düşünmelerini sağlar. Michalko´´ya göre SCAMPER´´ın felsefesi şudur: Her fikir varolan başka bir fikirden doğar
SCAMPER okulöncesinden başlayarak her düzeyde eğlenceli bir şekilde uygulanabilir. İlk olarak Osborn tarafından geliştirilmiş daha sonra Eberle tarafından da hatırlanması kolay bir şekilde yeniden düzenlenmiştir. İngilizce yedi kelimenin baş harfinden oluşan bir akrostişdir yani hatırlanması istenen kelimelerin ilk harflerinin birleşmesinden oluşan yeni bir kelimedir.
S: Substitude: Yer değiştirme
-C: Combine:Birleştirme
A: Adapt:Uyarlama
M: Modify, Minify, Magnify: Değiştirme, küçültme, büyültme
P: Put to other uses: Diğer kullanışlarının yerine koyma
E: Eliminate:Yok etme, çıkarma
R: Reverse, Rearrange:Tersine çevirme ya da yeniden düzenleme
SCAMPER tek bir nesneye yöneltilen düşünme yöntemi serisidir. Bunun için tek bir nesne seçilir ve beyin fırtınası yoluyla bu nesne değiştirilip geliştirilir. Bunun dışında öykü, masal ya da şiirlerde kullanılabilir. Bunu yapmak için çocuğa sorular sorulur.
Sorular çocuğun daha önce alışık olmadığı bir şekilde onun düşünmesini sağlar. Bu sorular bir anlamda farklı düşünme becerilerini kazandırmaya yönelik itici bir güçtür. Çocukların düşüncelerini geliştirip onların keşif yapmasını cesaretlendirir. Bu sorular çocukların yaratıcılıklarını ve kendi görüşlerini geliştirmeleri için gereksinimlerine uygun pratik yapma olanağı yaratır. Ayrıca esnek düşünmeyi ve kalıpları yıkmayı öğretir. SCAMPER´´ı bir nesne üzerinde uygulanarak ayrıntılı bir şekilde açıklanmasını aşağıda okuyabilirsiniz.
Yer Değiştirme
Bu aşamada nesneyi başka bir şeyin yerine koyma çalışması yapılır. Örneğin, bir elbise askısının yerine başka ne kullanılabilir? Ağaç dalı, ip, anten, tahta parçası vb.
Bunun dışında bu aşamada çocuğun daha çok düşünüp fikir üretebilmesi için farklı sorular da sorulabilir.
- Onun bir bölümünü başka bir şeyle değiştirebilir misin?
- Farklı bir güç kaynağı kullanabilir misin?
- ........... yerine başka ne kullanabiliriz?
- ........... başka hangi yollardan yapılabilir?
- Çocuklar sizin yerinize yapsa ne yaparlardı?
- Bir uzaylı yapsa nasıl yapardı?
- Başka hangi materyallerden yapılmış olabilir?
- Çok eski yıllarda onun yerine ne kullanılmıştı?
* Birleştirme
Bu aşamada farklı düşünceler ve öğeler bir araya getirilir ve birleştirilir. Örneğin; bir elbise askısı ile neyi birleştirirsek daha gelişmiş bir elbise askısı elde ederiz? Elbise askısını kirlilik ölçer bir elektronik aletle birleştirdiğimizi düşünelim. Böyle bir askı bize asılan elbiselerin temiz ya da kirli olup olmadığını bize gösterebilir. Bilgisayar ile birleştirilip dolaptaki giysilerin dokümanını bize verebilir.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- Hangi bölümler birlikte çalışabilir?
- ...............´´nın başlangıç ve sonunu değiştirebilir misiniz?
- ............... konusunda başka kimlerden yardım alabiliriz?
- ............... materyalleri birleştirebilir misiniz?
Uyarlama
Bu aşamada kişinin, nesnenin bir amaca ya da duruma uyum sağlaması için üzerinde düzeltme yapılır. Var olan nesneler ya da olaylar üzerinde ilişkisiz olan konular ile fikir ve ürünler birleştirilerek yeni düşünceler ortaya çıkartılır.
Örneğin; bir elbise askısını daha başka özel bir duruma nasıl sokabiliriz? Bunun için nasıl bir düzenleme yapmak gerekir? Elbise askısında güzel bir koku veren bir bölüm olabilir ve elbiselerdeki kötü kokuları yok eder. Elbise askısı suyu emen bir materyalden yapılmış olabilir. Bu durum da asılan elbiselerin daha çabuk kurumasını sağlar.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- ................´´yı tek bir ürün yerine iki ürün haline nasıl getirebilirsiniz?
- Çöpe neler attınız? Onlardan nasıl yararlanabilirsiniz?
- .................´´nın etkiliğini iki katına çıkarmak için nelere gereksiniminiz vardır?
- Bu konuda kimlerden öneri alabiliriz?
- Çok eski yıllarda .............. ile ilgili neler yapılıyordu?
- ..............´´yı gelecekte (siz büyüdüğünüzde) nasıl değiştirebilirsiniz?
Değiştirme, Küçültme, Büyültme
Bu aşamada nesnenin orijinal örneğini alıp formunu değiştirmek için genişletme, şeklini ya da niteliğini büyültme, küçültme, hafifleştirme, yavaşlatma gibi düzenlemeler yapılır.
Örneğin; elbise askısının görüntüsünde, şeklinde ya da renginde nasıl bir değişiklik yapılabilir? Elbise askısı daha ağır, hafif, hızlı güçlü, kısa ya da küçük nasıl yapılabilir? Elbise askıları daha geniş ve güçlü yapılırsa ağır battaniyeleri ya da yatak örtülerini taşıyabilir. Farklı renklerde elbise askısı üretilirse giysiler mevsime göre ya da türlerine göre düzenlenebilir. Esnek bir materyalden yapılırsa elbisenin şeklini alabilir.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- ...............´´nın kullanımını nasıl eğlenceli bir hale getirebiliriz?
- ...............´´nın eğer içi görülebilseydi ne olurdu?
- .............. daha ağır olsa nasıl olurdu?
- .............. daha hafif olsa nasıl olurdu?
- ............... hiçbir yere hareket etmeseydi ne olurdu?
- ...............´´nın rengini değiştirirseniz nasıl olurdu?
- Çok küçük olsa ...............´´ya farklı olarak ne yapardınız?
- ................ eğer konuşabilseydi ne söylerdi?
- Uzayda olsaydınız nasıl yapardınız?
Diğer Kullanımların Yerine Koyma-Amacını Değiştirme
Bu aşamada çocuktan elindeki nesneyi her zaman kullandığı amacından farklı amaçlar için kullanması istenir. Örneğin; elbise askısını başka ne amaçla kullanabiliriz? Elbise askısı tekrar şekillendirilip çelenk için bir çerçeve olabilir. Anten yapılıp radyoya bağlanabilir. Şekli değiştirilerek bir sekreterin yazacağı metni daha iyi okuyabilmesi için kâğıtlarını tutma görevi yapabilir.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- Elinizdeki ..............´´nın yarı bölümünü başka bir şey için kullanabilir misiniz?
- ................´´yı başka kimler kullanır?
- ................´´nın reklamını nasıl yapabiliriz?
- .............. ile evde ya da okulda başka neler yapabiliriz? Onu başka hangi amaçlar için nasıl kullanabiliriz?
- .................´´yı yenebilir hale getirmek için ne yapabiliriz?
- ................´´başka bir yerde kullanabilmek için nasıl değişiklikler yapabiliriz?
Yok Etme, Çıkarma
Bu aşamada çocuktan nesnenin bir özelliğinin tümünü ya da bir bölümünü atması ya da kaldırması istenir. Örneğin; elbise askısından neleri çıkarabiliriz? Elbisenin asıldığı bölüm, naylon giysilerin kaymaması için kauçuk bir bölümle değiştirilebilir.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- ...............´´da hangi parçaları kesip atabilirsiniz?
- ...............´´nın esas kısmı dışında her şeyi çıkarsanız ne olurdu?
- Yarın okuldan ayrılmak zorunda kalsanız ne yapardınız?
- ..............´´dan rasgele bir bölümünü çıkarırsanız ne olurdu?
- ..............´´ya olan ihtiyacımız azalsaydı ne olurdu?
...............´´dan kesip atamayacağınız en önemli parça hangisidir? Neden?
Tersine Çevirme ya da Yeniden Düzenleme
Olay ya da olguların var olan durumu yeniden düzenlenerek sonuçları tartışılır. Çocuktan nesnenin sahip olduğu şekilden farklı bir plan ya da şema düşünmesi istenir. Örneğin; elbise askıları başka nasıl tasarlanabilir? Altına diğer askıların asılabileceği bir kanca eklenerek giysi merdiveni oluşturulabilir. Askının alt tarafı şapka ve havluların asılabileceği şekilde düzenlenebilir. Dar dolaplarda kullanmak için askı yarıdan kıvrılabilecek şekilde tasarlanabilir.
Bu aşamada sorulabilecek sorular şunlardır:
- ..............nın hangi parçalarını değiş tokuş yapabilirsiniz?
- İlk parçayı sona koysanız ne olur?
- Son parçayı başa koysanız ne olur?
- Üst üste ya da alt alta yapmaya çalışsanız ne olurdu?
- ................ olsaydı onu nasıl yapardı?
- ................. da insanlar ya da hayvanlar rollerinin tersini yapsaydı neler olurdu?
Uygulama Örnekleri
Değişik dönemlerde beş-altı yaş grubu çocuklarıyla gerçekleştirilmiş bazı SCAMPER´´ın çocuklar tarafından yapılmış .sorularıyla birlikte uygulama örnekleri aşağıda verilmiştir. Bu örnekler SCAMPER´´ın daha iyi anlaşılmasına neden olacaktır.
Çalışmalar bireysel çalışma ve tereyağ-ekmek yöntemi ile işbirlikli öğrenme yönteminin tekniklerinden biri olan birlikte öğrenme tekniği kullanılarak uygulanmıştır. Sorular yazar tarafından verilmiştir. Çalışmaların bir bölümünde çocuklar düşündüklerini aynı zamanda resimlemişlerdir.
-Ayakkabı Olmasaydı Sokakta Gezmek İçin yağımıza başka ne giyerdik?
Bez bağlardım ayağıma, ayağıma torba giyerdim, kartondan ayakkabı giyerdim, çorap giyerdim, ayağımıza kutu geçirirdik, yay takardım böylelikle zıplaya zıplaya giderdim, paten giyerdim, içi oyulmuş taş giyerdim, kâğıdı ayağıma yapıştırırdım, ayağımıza paspas bağlardım, patik giyerdim.
Ayakkabımızı giymek dışında başka nerede ne amaçla kullanabiliriz?
Çöp kutusu olabilir, kedi yuvası olabilir, saksı olarak içine toprak koyalım, su koyalım bahçede içinden kediler ve kuşlar su içsin.
Ayakkabımızın eskimemesi için ona öyle bir şey ekleyelim ki ayakkabımız hiç eskimesin.
Parlatıcı takalım, silgeç takalım kirlendiğinde hemen temizlesin, boya kutusu koyalım sürtündüğünde hemen boyasın, ayakkabının boyası eskidiğinde boyayacak boya kutusu koyalım, yedek topuk koyalım, altına çivi ekleyelim, lastik taban ekleyelim, ayakkabının altına bantla kaplayalım.
-Komik görünümlü eğlenceli bir ayakkabı yapsaydınız nasıl bir ayakkabı yapardınız?
Kulakları ve ponponları olan sevimli bir tavşan yapardım, yıldız, kalp ve daire şeklinde desenler eklerdim, bacaklarını da yeşile boyardım. Topuklu ve kırmızı renkte olsun isterdim.
Fare ve tavşan şeklinde ayakkabı yapardım, gözlerini ve bıyıklarını çizerdim, uzun bacakları olsun isterdim. Altına halı yapardım, ağzını ve kulaklarını komik şeklinde çizerdim. Köpek şeklinde yaparım kulakları ve burnu olan bir köpek. Gözleri ağzı ve ayakları olan sevimli bir köpek.
-Dişlerimizi fırçalamak için diş fırçası yerine başka ne kullanabiliriz?
El, yaprak, yaprağın sapı, küçük bir dal parçası, yumuşak bir tarak, ip, suluboya fırçası, dilimizi, saç fırçası.
-Daha gelişmiş bir diş fırçası için diş fırçamıza neler ekleyebiliriz?
Çelikten diş fırçası yaptırırdım elime motor takıp hemen fırçalardı, motor takardım dişlerimi daha hızlı fırçalaması için, üzerine bir düğme eklerdim ona top atınca harekete geçip dişlerimi fırçalardı, üzerine düğme takardım ip bağlardım oraya ipi çekince dişimi fırçalardım, pervane ve düğme takardım pervaneyle uçardı düğmeye basınca fırçalardı, düğme ekler bastığımda yeni kılları olurdu.
-Buzdolabı ile neyi birleştirirsek daha gelişmiş olur?
Boya kutusu koymalıyız boyalar erimesin diye, hediye kutusu ile birleştirmeli, içinde güzel bir meyve çıksın, yapışkanla birleştirmeliyiz, tabakları tutsun diye, bidonla birleştirmeliyiz, süt konur, radyo ile birleştirmeliyiz, buzdolabının kapağını açtığında radyo susuyor kapattığımızda çalışıyor.
-Kapağını açmadan buzdolabının içini görebilseydik ne olurdu?
İnsanlar sevinirdi, buzdolabının kapağını açmadan istedikleri yiyecekleri alabilirlerdi, insanlar şaşırırdı, Ruhsar gibi hayalet olurdu, canım meyve çekerdi, ellerim hiç durmadan kıpırdardı,
hırsız görüp çalardı.
-Siz bir buzdolabı olsaydınız nasıl bir buzdolabı olmak isterdiniz?
Topa benzeyen yüzü olan sahibine el sallayan bir buzdolabı olmak isterdim. Çizgili, yüzü olan kolye takmış ayakkabıları ve saçı olan bir buzdolabı olmak isterdim. Saçları, kulakları ağzı olan kıyafetli insan gibi buzdolabı olurdum. Balonlu buzdolabı olurdum. Balon beni taşırdı.
-Karıncalar bir ev yapsaydı nasıl bir ev yapardı?
İki tane üçgen şeklinde ev yaparlardı, evlerin boyu orta olurdu, kapıları olan bir ev yaparlardı ve taştan olurdu, yanardağa benzeyen bir ev yaparlardı, gül ve çiçeklerden yaparlardı, ot, çimen ve tahtadan yaparlardı, yemeklerden ve süslerden yaparlardı penceresi olurdu.
-Evin bölümlerinden birini çıkarmanız gerekse hangisini çıkartırsınız? Neden?
Salon çünkü kullanılmadığı için, oturma odası çünkü rahat edemiyorum, kendi odamı çünkü odamda çok oyuncak var, salonu çünkü çok süslü, kendi odamı çünkü oyuncaklarım yok, banyoyu çünkü pis kokuyor.
-Evi anlatan başka hangi kelimeler kullanabiliriz?
Okul, çadır, gülev, otel, kulübe, yaprak, oda, yazlık,
-Uzaylı biri şemsiye yapsa nasıl bir şemsiye yapardı?
Oyun oynayan bir şemsiye, zıplayan bir şemsiye, süslü komik bir şemsiye, güldürecek bir şemsiye, yağmurdan korurken gülen bir şemsiye, uçan ve süslü bir şemsiye yaparlardı.
-Şemsiye yerine başka ne kullanılabilir?
Naylon takarız, boru kullanır içinden giderdim, astronot kıyafeti giyeriz, yırtılmayan ortası kapalı tekerlek, oyuncak saç ve şapka kullanabiliriz, ıslanmadan ağaçların altına girebiliriz.
-Musluğa taktığımız kısa bir hortumla başka neler yapabiliriz?
Boru yerine kullanabiliriz, yılan yapılabilir, mağara yapabiliriz, oyuncak yapabilirim.
-Okuduğumuz kitap konuşsaydı öğretmeninize ne söylerdi?
Öğretmenim bak ben konuşuyorum, siz kimsiniz derdi, beni canlandıran şey nedir diye sorardı,
balondan ördeği kurtar derdi, civcivi boya derdi, piyano çal derdi, arabaya binip, bir yere gidip yemek yiyelim derdi, evcilik oynayalım mı derdi.
-Okuduğumuz kitabın rasgele bir bölümünü çıkarırsak ne olur?
Sonunu anlamayız, okuyamayız öykü biter, diğer heyecanlı yerlerini okuyamam, çıkan yerdeki konuyu anlamam, sayfası biter okuyamayız, kitabın sayfası yırtılır, eksilir, kitabı yarım bırakırız anlayamayız.
-Uzaylı bir çocuk kitap yazsa o kitabın içinde neler olurdu?
Uzay gemilerini anlatırdı, ay dedeyi anlatırdı, uzay´´ı anlatırdı, denizleri, karaları, ormanı dünyayı anlatırdı, ev hayal ederdi onu anlatırdı, yıldızlar olurdu, kuşlar olurdu, uzaylı çocuğa uçmayı anlatırdı,
uzaylı adamlar olurdu.
-Makas çok ağır olsaydı ne olurdu?
Makas yerine bıçak kullanırdım, makas demezlerdi, taş derlerdi, biz taşıyamazdık, ellerime olmazdı, taşıyamazdık, saçımızı da devler kesmek zorunda kalırdı, sınıfımızda öyle dururdu, istediğimizi kesemezdik, ablalar kaldırırdı.
-Ütü ile ütü masası arasında nasıl bir ilişki vardır?
Ütü onunla arkadaştır, birbirlerine yardım ederler, iyi anlaşırlar, kalbinde ilişkileri vardır, elbiseleri ütülemek için bir ilişkileri vardır, giysileri ütü ile ütülerken yerler yanmasın diye ütü masası kullanılır, iyi bir ilişki var birisi olmazsa kötü ilişki olur.
-İki süzgeci üst üste koyarsak ne olur?
O zaman yıkanmış olurdu, su akardı, birinde çay birinde su olurdu, biri büyük biri küçük olurdu,
su çıkmazdı, süs gibi olurdu.
-Saç fırçasını saçımızı taramak dışında başka hangi amaçla kullanabiliriz?
Çimleri tararız, atları temizleme de kullanırız, atımızın sırtını tararız, bir şeyi patlatmakta kullanabiliriz, köpeğimizin tüylerini tararız, kaşlarımızı tararız, sürterek tozları alabiliriz, saçıma bir şey yapıştığında uçlarını kullanırız.
-Bütün arabalar kırmızı renk olsa ne olurdu?
Sevgilileriyle giden insanların arabalarını bilemezdik, kırmızı ışıkla aynı olurdu, markaları karışırdı, çok cıvık olurdu arabalar, çünkü kötü bir renk, insanlar arabalarını karıştırırlardı, kırmızı dünya olurdu, trafikten çıkamazlardı, tamirciler çok sevinirdi, arabalar birbirine karışırdı.
SCAMPER Uygulamalarına İlişkin Öneriler;
* SCAMPER çalışmaları benzer sorular kullanarak öykü, masal ya da şiirler üzerinde de çok rahatlıkla kullanılabilir.
* SCAMPER yöntemi işbirlikli öğrenme gibi diğer etkin öğrenme yöntemleri ile ya da istenirse bireysel çalışma ile birlikte sınıfta çok rahat uygulanabilir.
* SCAMPER çalışmalarında ürün geliştirme çalışması bittikten sonra istenirse öğrencilerin hayal ettikleri ürünleri ya da ürün üzerindeki değişiklikleri resimlendirmeleri istenebilir.
* Bu yöntemi uygularken özellikle SCAMPER´´ın amacının yeni ürünler keşfetmek değil öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirmek olduğu unutulmamalıdır. Uygulama aşamasında öğrencinin çalışma sürecine katılımı daha çok önemsenmeli, üründen çok çalışma sürecine vurgu yapılmalıdır.
* SCAMPER uygulamaları sırasında çocukların buldukları çözümler ya da öneriler öğretmen tarafından not edilmeli ve uygun yerlerde sergilenmelidir.
* Farklı zamanlarda değişik nesneler ya da öyküler üzerinde çocuklara SCAMPER uygulanmalı ve çocukların yaratıcılıklarındaki gelişmeler gözlemlenip notlar alınmalıdır.
* Uygulamalar sırasında çalışılacak nesnenin kullanımı ve tanıtımı ile ilgili ön çalışmalar yapıp çocuğun nesneyi iyice tanımasına olanak sağlanmalıdır.
* Çocukların SCAMPER sorularının hangilerinde zorlandığı belirlenip diğer çalışmalarda gerekirse bu sorular kullanılmamalıdır ya da basitleştirip değiştirilmelidir.
* Uygulamalar sırasında sorular çocukların anlayabileceği şekilde basitleştirilmiş olarak sorulmalıdır. * Uygulamalar sırasında çocukların bulduğu işe yaramayan, basit ve ilgisiz gibi görünen önerileri bile değerlendirip çocuklara olumlu dönütler verilmelidir.
* Uygulamalar sırasında beyin fırtınası ilkeleri yerine getirilmelidir. (Çocukların söyledikleri her fikri değerlendirme, uygulamalar sırasında istekli, heyecanlı ve şevkli olma, çocukların farklı düşünmeleri için cesaretlendirici olma gibi)
* Daha sonraki aşamalarda çocuklardan da verilen nesne ya da öykülerle ilgili kendilerinden de yeni sorular bulmaları istenmelidir.
Başlangıçta öğrenciye bilinçli olarak yaptırdığımız bu çalışmalar daha sonra çocuğun bir parçası olacaktır. Çocuk bir süre sonra sürekli olarak çok boyutlu düşünmeye ve konu ne olursa olsun yaratıcı çözümler üretmeye başlayacaktır. Çünkü farklı düşünme, varolan düşünce modellerini kırarak yenilerinin oluşmasını sağlar. Alışılmadık farklı sorular her zaman çocuklar için ilgi çekicidir. Çocuğa yaratıcılıkla ilgili ne kadar çok çalışma yaptırılırsa çocuğun yaratıcılığı ve farklı düşünme becerisi de o oranda gelişecektir. Unutmamak gerekir ki, izin verilirse ve uygun ortam yaratılırsa her çocuğun yaratıcılığı ve farklı düşünme becerisi gelişir.
Kaynaklar
1- Gladding, S. T., Creativity and Family Counseling: The SCAMPER Model as a Template for Promoting Creative Processes, Family Juarnal, , Vol. 8, No. 3, 245-250., 2000
2- Glenn, R. E., SCAMPER for Student Creativity, Education Digest, Vol. 62, No.6, 67-69, 1997.
3- Higgins, M. J. 101 Creative Problem Solving Technıques, The New Management Publishing Company, Florida, 1994
4- Michalko, M. Four Steps Toward Creative Thinking, Futurist, Vol. 34, No. 3, 18-22., 2000
5- Michalko, M. Thinkertoys, Ten Speed Pres, Berkeley, Californıa, 1991
6- Trumfio, G., Keenan J. W. , Take a Fresh Look at Problems, Sales-Marketing Manegement, Vol. 147, No.2, 39-40, 1995
7- Yıldız, V. ve İsrael, E., Yaratıcılığı Geliştirmede Bir Yol:SCAMPER, Yaşadıkça Eğitim, Sayı:74-75, Ss:53-55, 2002
8- https://www.infinn.com, Infınite Innovation Ltd. The Innovation Toolbox
Doç. Dr. Vesile Yıldız
Alıntı ile Cevapla
