Alman Okul Sisteminin Yapısı
A) Okul Öncesi Eğitim veren Okullar
Anaokulları( Kindergarten), Çocuk Yuvaları (Hort ve Krippe)
Mecburi okul çağına girmeyen 0-3 yaş arası çocuklar yuvalara (Krippe), 4-6 yaş arası çocuklar ise anaokullarına (Kindergarten) devam ederler. Bu kuruluşlar belediyeler ve kiliseler tarafından açılır. Zorunlu değildir; paralıdır. Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlıdır. Bu kurumların büyük oranda finansmanı belediyeler tarafından yapılır. Okul yaşına girmiş olmasına rağmen okul olgunluğuna ulaşmamış çocuklar anaokullarındaki özel sınıflara devam ederler.
B) Birinci Basamak Eğitim Veren Okullar
Grundschule (İlkokul)
Altı yaşını bitiren her çocuk mecburi okul çağına girmiş sayılır. Grundschule’nin süresi 4 yıldır. (Berlin ve Brandenburg’da 6 yıldır.) Birinci ve ikinci sınıfta öğrencilere üç bölümden oluşan bir rapor verilir. Birinci bölümde öğrencinin nasıl öğrendiği, ikinci bölümde derslerdeki öğrenme başarısı ve üçüncü bölümde öğrencinin grup içinde nasıl davrandığı konu edilir. 3. ve 4. sınıftan itibaren notların yazılı olduğu karne verilir. Dördüncü sınıfın ilk yarı karnesinden sonra sınıf öğretmeni tarafından, öğrencinin hangi okula devam etmesi gerektiğinin yazılı olduğu bir tavsiye mektubu verilir. Bu tavsiye ile mutabık olan aileler çocuklarını tavsiye edilen okula kayıt ederler. Tüm eyaletlerde temel anlayış bu tavsiyelerde ailelerin öğretmenin verdiği kararda mutabık olmasıdır. Bazı eyaletlerde aileler tavsiyeyi dikkate almaksızın istedikleri okula kayıt yaptırırken bazılarında ise ( Baden-Württemberg gibi) öğretmenin kararı esastır. Ancak bu eyaletlerde veli mutabık olmadığı takdirde önce bir rehber öğretmen tarafından öğrenci genel
yetenek sınavına tabi tutulur. Veliler, bu sınav sonucundan da memnun değilse öğrenci, son olarak tüm eyaletlerde aynı tarihte yapılan yazılı sınava girer ve bu sınav sonucuna göre öğrenci kaydolur.
Grundschule’den sonra devam edilecek okullar öğrencilerin derslerindeki başarılarına göre farklılaşır. Başarısı normal veya normalden aşağıda olan öğrenciler Hauptschule’ye, başarılı olanlar Realschule’ye ve çok başarılı olan öğrenciler ise Gymnasium’lara devam ederler. Bir de bu üç okul tipini bir arada bulunduran Gesamtschule’ler vardır. Aynı şartlar bu okul için de geçerlidir. Ancak bu okula devam eden öğrenciler aldıkları tavsiyelere göre temel derslerde A, B ve C düzeylerine göre devam ederler. Bu düzeyler geçişkenlik arz eder. 7. sınıf sonunda Matematik, İngilizce ve Almanca gibi temel derslerde A düzeyine gelen öğrenciler Gymnasium'a, B düzeyine ulaşanlar Realschule'ye ve C düzeyine gelenler ise Hauptschule'ye devam ederler. Bu okulda yönlendirme daha geç olduğundan göçmen çocuklarının lehine olduğu vurgulanmaktadır.
İkinci basamak okulları kendilerini tanıtmak için hem ilkokulda hem de kendi okullarında Açık kapı günleri adıyla bilgilendirme toplantıları düzenlerler.
5.ve 6. Sınıfların (Yönlendirme Basamağının) Önemi
Alman eğitim sisteminde ikinci basamak I okullarının 5. ve 6.sınıfları öğrencilerin gözlemlendiği ve değerlendirildiği dönemdir. Öğrenciler, bu dönemlerdeki başarı veya başarısızlığa göre diğer okullara geçiş yapabilirler. Bu, Gymnasium'dan Realschule’ye veya Hauptschule'ye ya da bunun tam tersi şeklinde olabilir. Fakat uygulamalar her eyalette farklıdır.
C) İkinci Basamak I ve II (ortaöğretim )Okulları
Haupt-Werkrealschule, Realschule ve Gymnasium
Ortaöğretim I basamağında olan okullar genel olarak Hauptschule ve Realschule’dir. Gymnasium (Lise veya Kolej) ise hem ortaöğretim birinci basamak hem de ortaöğretim ikinci basamağı bir arada bulunduran tek okul tipidir. Bu okuldan Abitur adı verilen bitirme sınavını geçerek mezun olanlar doğrudan üniversiteye kabul edilirler.
Hauptschule okulları çok tartışmalıdır. Bu okullar birçok iyileştirmelere rağmen kimi eyaletlerde (Baden –Wüttemberg gibi ) başarısız öğrencilerin devam ettiği okullar haline gelmiştir. Okullardaki öğrenciler daha çok başarısız ve sorunlu öğrencilerdir. Bu nedenle Hauptschule’ye devam eden öğrenci sayısı gittikçe düşmektedir. Baden-Württtemberg gibi eyaletlerde okulların kötü imajını düzeltmek için bu okullar Haupt-Werkrealschule’ye dönüştürülmektedir. Werkrealschule’ler, Realschule’nin imkânlarına sahip denebilir. Bu okulların sonunda ticaret liselerine gitme veya daha vasıflı meslek dallarında eğitim yapma imkânı doğmaktadır. Hauptschule mezunları daha ziyade zanaat öğreten okullara devam ederler. Meslek okullarından başarıyla mezun olan öğrenciler meslek liselerine oradan da meslek yüksekokullarına devam edebilirler. Hauptschule 5.sınıftan 9. sınıfa kadar devam eder. Beş yıl sürer. Realschule öğrencileri ise 5. sınıftan 10. sınıfa kadar devam ederler. 10. sınıfın sonunda bitirme sınavlarına girerler. Bu sınavı başarıyla geçen öğrenciler meslek veya Gymnasium eğitimine devam edebilirler. Realschule mezunları; diş teknisyenliği, bankacılık, pazarlamacılık gibi daha vasıflı sayılan mesleklerde eğitim görürler. Ayrıca Beruf kolleg (Meslek koleji) gibi okulları bitirerek meslek yüksekokullarına devam etme imkânları da vardır. Gymnasium’lar en başarılı öğrencilerin devam ettiği okullardır. Eskiden elit okul olarak kabul edilirken günümüzde daha fazla öğrencinin bu okullara devam etmesi sonucunda artık elit olma özelliğini yitirmiştir. Her Gymnasium’un farklı eğitim profili vardır. Eski dillere ağırlık veren (Eski Yunanca ve Latince), Ticaret ve Ekonomi, Tabiat Bilimleri ve Matematik, Spor, Müzik, Sanat ve Modern diller ağırlıklı(İngilizce, Fransızca, İspanyolca gibi) Gymnasium’lar vardır. Bu okullar Abitur adı verilen bitirme sınavı ile sona erer. Abitur yapan öğrenciler doğrudan üniversiteye kabul edilirler.
Gesamtschule okulları ise yukarıda belirtilen her üç tip okulu bünyesinde barındıran okullardır. Bu okulların en önemli farkı yönlendirmenin 7.sınıftan itibaren yapılmasıdır.
D) Özel Okullar (Privatschulen)
Alman anayasasına göre eğitim sisteminde devlet okullarının tekeli yoktur. Öğretmenlerinin mesleki eğitimleri ve öğrencilerinin başarısı devlet okullarından geri olmadığı sürece özel okullar devletin gözetim ve denetimi altında çalışmalarını sürdürürler. Okullarda çalışan öğretmenlerin ekonomik ve yasal haklarında olumsuz tutum içinde bulunan özel okulların çalışmasına izin verilmez. Özel okullar devlet okullarının yedeği gibi değerlendirilmektedir. Yasal yükümlülüklerini getiren okulların diplomaları geçerli
sayılmaktadır. Diploması geçerli olmayan özel okullar da vardır. Bu okul mezunları dışarıdan sınavlara girerek geçerli bir diploma alma şansına sahiptirler. Özel okullar; kiliseler, dernekler, vakıflar ve gerçek kişiler tarafından açılabilir. Artık Almanya’da diplomaları geçerli özel Türk Gymnasium ve Realschule okulları da vardır. Devlet tarafından tanınan özel okullar, devletin gözetimi ve denetimi altındadır. İki yıllık bir deneme süresinden sonra başarılı olan özel okulların masraflarının önemli bir kısmı belediyeler tarafından finanse edilir. Ancak okullarda sınıfların küçük olması ve devlet okullarından farklı ilave hizmetlerin verilmesi nedeniyle masrafları devlet okullarından daha fazladır. Bu nedenle velilerden aylık ortalama 150-350 € ücret alınır.
E)Özel Eğitim Okulları (Sonderschulen)
Özel eğitim okulları, engelli öğrencileri desteklemek ve fırsat eşitliği sağlamak için kurulmuştur. Almanya’da engelin çeşidine göre toplam 10 farklı özel eğitim okulu vardır. Bu anlamda en sık rastlanan okul çeşidi, Öğrenme Engelliler Okulu (Förderschule)’dur. Bunun yanı sıra zihinsel, konuşma, bedensel ve görme engelliler için okullar da vardır. Bedensel, konuşma ve görme engelliler için ilk ve ortaöğretim okulları mevcuttur. Öğrenme engelliler için 9 yıllık bir eğitim söz konusudur. Yaklaşık 15 yaşında mezun olan bu öğrencilere meslek eğitiminde ayrıcalıklar verilerek meslek sahibi olmaları sağlanır. Bu okulda başarılı olan öğrencilerin Hauptschule bitirme sınavlarına girme hakları da vardır.1970’li yıllardan sonra engelli öğrencilerin yaşıtlarıyla birlikte eğitim görmeleri gerektiği anlayışı hâkim olduğundan bazı eyaletlerde engelli öğrenciler için özel eğitim okulları yoktur.
F)Meslek Eğitimi Veren Okullar
Mesleki ilk bilgilerin verildiği meslek okulları ve meslek yüksek okulları olmak üzere genel eğitimden farklı, özerk bir yapıya sahiptir. Meslek okulları ortaöğretim II basamağında bulunur. 1964’den beri meslek eğitimi veren iki tür okul vardır: Tam zamanlı olarak meslek eğitimi veren okullar ve eğitimin bir kısmının işyerinde bir kısmının da okulda verildiği ikili meslek okullarıdır (Dual). Meslek eğitiminin normal süresi üç yıldır. Dual meslek eğitimine devam eden her öğrenci çalıştığı işyerinden aylık değerlendirme raporu alır. Bu, öğrencinin aylık çalışma karnesidir. Meslek okulundaki dersler haftalık veya iki haftalık bir ders planına göre işlenir. Dersler tek veya blok halinde yapılır.
Meslek okullarının ders programının % 40’ı Almanca, Sosyal Bilgiler, Din, Spor gibi genel eğitim derslerinden geriye kalanı ise meslekle ilgili teorik derslerden oluşur. Meslek okulundan iyi bir not ortalaması ile mezun olan öğrenciler Realschule mezunu sayılır. Her meslek okulunun süresi farklıdır. Genel olarak bir meslek okuluna girebilmek için en az Hauptschule mezunu olmak gerekir. Meslek okullarının süresi bir ila üç yıl olmak üzere çeşitlidir. Meslek okullarının dörtte biri özel müteşebbisler tarafından açılmıştır. Çeşitli nedenlerle okuldan mezun olmadan ayrılmış veya meslek yeri bulamayanlar için bir yıllık mesleki hazırlık okulları vardır. Realschule’den sonra devam edilen meslek okulları (Fachoberschule) da vardır. 11. ve 12. sınıflara denk olan iki yıllık bu okulları bitiren öğrenciler, meslek yüksek okullarına devam etme hakkını elde ederler. Teknik, ekonomi ve yönetim gibi alanlarda mesleki eğitim veren bu okulların ilk yılı uygulama ikinci yılı mesleki teorik bilgi ağırlıklıdır.
G)Üniversiteler ve Mesleki Yüksek Öğretim Okulları
Almanya’da yüksek öğretim kurumları üniversiteler ve meslek yüksek okulları diye iki bölümden oluşur. Yüksek öğrenime başlama yaşı 18-19’dur. Yüksek öğrenimin içeriği, Yüksek Öğrenim Çerçeve Yönetmeliği’ne göre düzenlenmektedir. Bu yönetmelikte, diplomaların çeşitleri, yüksek öğrenimin süresi, zorunlu ve seçimlik derslerin saatleri, bitirme tezlerinin süresi, bitirme sınavları için gerekli şartlar, sınavların sayısı vs. belirlenmiştir.
Meslek yüksek okullarının öğrenim süresi üniversitelere göre daha kısa ve uygulamaya yönelikken, üniversitelerin öğrenim süresi daha uzun ve bilimsel teoriye yöneliktir. 1999 verilerine göre Almanya’da 11 tanesi özel olmak üzere 93 üniversite, 16 tane kiliseye ait yüksekokul, 6 eğitim yüksekokulu ve ikisi özel 47 sanat yüksek okulu vardır. Almanya’da talebin fazla olduğu -özellikle tıp ve psikoloji gibi- üniversite veya bölümlere öğrenciler ihtiyaca göre Abitur not ortalaması yüksek olup şartları uyan öğrenciler arasından seçim yapılarak alınır.
Sonuç
Eğitim geçmişi oldukça eskilere dayanan Almanya’da eğitimde yapılan yenilikler ve arayışlar devam etmektedir. Bu arayışın sebeplerini maddeler halinde saymak gerekirse:
1)Prusya döneminden kalma ve üç sınıflı bir toplumu amaçlayan (Altsınıflar için Hauptschule, orta sınıflar için Realschule ve üst sınıflar için Gymnasium) eğitim sistemine zamanın şartlarına uymadığı yönünde eleştiriler yapılmaktadır.
2)İkinci basamak eğitime yönlendirmenin dördüncü sınıfta başlaması, özellikle göçmen ailelerin ve gelir seviyesi düşük ailelerin çocuklarını olumsuz etkilemektedir. Eğitimde başarıyı ailenin ekonomik ve eğitim seviyesi fazlasıyla etkilemektedir.
3)Geçmişte Alman eğitim sisteminden yararlanmalarına rağmen eğitimde çok başarılı sayılan Japonya ve Finlandiya gibi ülkelerin gerisine düşülmüştür. PISA ve TIMSS buna örnek olarak görülmektedir.
4)Özellikle okul öncesi eğitimin paralı ve yetersiz oluşu uluslararası kuruluşların da dikkatini çekmektedir.
Kaynaklar
Brenner Peter J., Schule in Deutschland 2006 W.Kohlhammer Gmbh Stuttgart
Döbert Hans, Die Schulsysteme Europas, Schneider Verlag Hohengehren, Baltmannsweiler 2004
Das Bildungwesen in der Bundesrepublik Deutschland, 2008 Rowolt Taschenbuch Verlag
Anweiler Oskar, Bildungssysteme in Europa, 1998 Beltz Verlag Weinheim und Basel
