Uygulamalı Davranış Analizi Nedir?

1
UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ NEDİR?

Prof. Dr. Gönül Kõrcaali-İftar

Psikoloji biliminin, insan ve hayvan davranışlarınõ çevresel etmenlerle açıklamaya ve
değiştirmeye yönelik bir dalı olan davranış analizi disiplininin iki temel alanı vardır: deneysel
davranış analizi ve uygulamalı davranış analizi. Deneysel davranış analizi, laboratuar
ortamlarında yürütülen deneylerle davranışların açıklanmasına yönelik ilkeler geliştirirken;
uygulamalı davranış analizi, bu ilkeleri toplumsal açõdan önemli davranışların
değiştirilmesinde kullanır. Uygulamalı davranış analizi alanında çalışan uzmanlara ‘davranış
analisti’ denir. Ülkemizde henüz davranış analisti yetiştiren bir yükseköğretim programı
yoktur; ancak, eğitim fakültelerinin özel eğitim bölümlerinin zihin engellilerin öğretmenliği
anabilim dallarında uygulamalı davranış analizi dersleri okutulmakta ve bu konuda
araştırmalar yürütülmektedir. Aşağõda, davranış analistliği mesleğinin tarihsel gelişiminde
kilometre taşı niteliğinde olan bazı gelişmeler sıralanmaktadır:
1957: ABD’de Davranışın Deneysel Analizi Cemiyetinin kurulması
1964: Amerikan Psikologlar Birliği içinde davranõş analizi alanõnda 25 numaralı bölümün
kurulması
1965: İngiltere’de Davranışın Deneysel Analizi Grubunun kurulması
1973: Norveç Davranış Analizi Birliğinin kurulması
1974: ABD’de şu andaki adı Uluslararası Davranış Analizi Birliği olan Davranış Analizi
Birliğinin kurulması
1975: Meksika Davranış Analizi Birliğinin kurulması
1983: Japonya Davranış Analizi Birliğinin kurulması
1998: ABD’de Davranış Analizi Sertifika Kurulunun kurulması
2002: Avrupa Davranış Analizi Birliğinin kurulması
ABD’de halen 5 binin üzerinde sertifikalı davranış analisti mevcutken, 29 ülkede de az sayıda
da olsa sertifikalı davranış analisti bulunmaktadır. Ne yazık ki, bu ülkeler arasında Türkiye
henüz yer almamaktadır.
Uygulamalı davranış analizinin temel hedefleri şunlardır:
• Yeni davranışlar kazandırmak
• Var olan davranışları artırmak
• Davranışların kalıcılığını sağlamak
• Davranışların genellenmesini sağlamak
• Uygun olmayan davranışları önlemek
• Uygun olmayan davranışları azaltmak
2
Bu hedeflere ulaşabilmek için kullanılan tekniklerin belli başlıları ise şöyle gruplanabilir:
1. Uygun davranışların artırılmasına yönelik teknikler: Olumlu pekiştirme, olumsuz
pekiştirme, etkili pekiştirme süreçleri.
2. Uygun olmayan davranışların azaltılmasına yönelik teknikler: Ayrımlı pekiştirme,
sönme, izlerlik olmaksızın pekiştirme, tepkinin bedeli, mola.
3. Yeni davranışlar kazandırmaya yönelik teknikler: Model olma, şekil verme,
zincirleme, ipucu sunma-silikleştirme.
Davranış analistleri, yukarıda belirtilen hedeflere yönelik olarak ve sıralanan teknikleri
kullanarak çok çeşitli konularda çalışmalar yürütülmektedirler. Bu konuların belli başlıları
şöyle sõralanabilir:
• Aile çalışmaları
• Davranışsal farmakoloji ve tıp bilimleri
• Eğitim
• Gelişimsel yetersizlik
• Klinik psikoloji
• Otizm
• Örgütsel davranış değiştirme
• Sosyal hizmet
Davranış analistliği mesleğinin ülkemizde tanınması ve bu mesleğe yönelik lisans ve
lisansüstü programları başlatılması, eğitimden iş verimliliğini artırmaya kadar pek çok alana
çok önemli katkılar sağlayacaktır.

.ALINTIDIR.