DÜNYADA ÜSTÜN ZEKALILAR İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR

1. Amerika Ulusal Üstün zekalılar ve Üstün yetenekliler araştırma merkezi.

a. Özellikle geleneksel yöntemlerle tespit edilemeyen üstün zekalılar ve üstün yetenekliler üzeride çalışmaktadır.
b. Üstün zekalılar ve Üstün yetenekliler alanında Birleşik Devletler Eğitim Departmanı tarafından finanse edilen tek organizasyondur.
c. Araştırma çalışmaları Connecticut, Virginia ve Yale Üniversiteleri tarafından yürütülmektedir.
d. Tüm eyaletleri temsil etmek üzere 360 okul bölgesi(8000 okul, 5.4 milyon öğrenci) ve Amerika Birleşik Devletlerine Bağlı özerk iki bölge ile ortaklaşa çalışılmaktadır.
e. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’dan 165 araştırmacı görev almaktadır.
f. Ortak üniversitelerden 20 üst düzey öğretim görevlisi çalışmalara destek vermektedir.
g. 52 Eyalet ve bölgesel eğitim departmanının desteği vardır.

Ayrıca bu merkeze Amerika dışından gelen araştırmacılar ve yüksek lisans ve doktora öğrencileri araştırmalar yapmaktadırlar. Merkez, Connecticut üniversitesi yaz enstitüsünde eğitimciler ve akademisyenler için üstün zekalılar alanında yaz kursları düzenlemektedir (Freeman 2002).

2. Zenginleştirme üçlüsü/döner kapı modeli

Zenginleştirme 1. Öğrenciler normal müfredatta bulunmayan heyecan verici konu başlıkları, fikirler ve alanlarda düşünmeye yönlendirilir. Yönlendirme alan gezileri, konuşmacılar, öğrenme merkezleri, okuma, sesli-görsel materyaller ve artistik performanslar gibi etkinlikler yardımı ile yapılır.

Zenginleştirme 2. Bilişsel ve duyuşsal süreçlerin geliştirilmesi için dizayn edilmiş grup-eğitim çalışmaları ile yapılır.

Zenginleştirme 3. Gerçek bir problem üzerine bireysel ve küçük grup çalışmaları yapılır. Zenginleştirme 3 sürecine öğrenci seçmek için özel tanılama süreçleri kullanılır. Çalışmalar genellikle özel kaynak odasında ve üstün zekalılar ile çalışma alanında eğitilmiş özel kaynak öğretmeninin yönetiminde yapılır (Freeman 2002).

3. Bağımsız Programlar

Yalnızca üstün zekalılar için olmayan, her yaştan insanlara hitap edebilen kamplardır. Bu kamplara örnek verilecek olursa

a. Colorado eyaletinde yetişkinler için indirim sunulan aile araştırma kampı.
b. Astroloji, şifalı bitkiler, yoga, telepati vb alanlarda eğitim veren Heart Fire kampı
c. Anayasal Haklar Kurumu’nun Yaz Hukuk Enstitüsü. Adliye binalarındaki çalışmaların tanıtıldığı, bir davanın takibini ve bir yargıç ile öğle yemeğini içeren program
d. California eyaletindeki Arrowhead Gölü’nde casusluk tekniklerinin öğretildiği ‘gizli ajan’ kampı
e. E.A.R.T.H.( Earth Awareness – Rediscovering Traditions and Heritage ) tarafından düzenlenen sirk kampı
f. 4.sınıf öğrencilerinden 15-18 yaşlarındaki gençlere kadar ileri düzeyde dersler veren uzay akademisi. Alabama, California ve Florida eyaletlerinde faaliyet göstermektedir ve ABD’nin en büyük kampı olduğu söylenmektedir (Freeman 2002).

4. Yarışmalar

Yarışmalar genellikle üstün zekalılara ve üstün yetenekliler atfedilmese de üstün zekalılar ve üstün yeteneklileri ön plana çıkarmak için uluslar arası tek etkendir.

a. 19 Avrupa Ülkesi tarafından 1954 yılından beri yürütülen “Sosyal, ekonomik, politik ve kültürel alanlarda Avrupa’nın bakış açısı” konulu resim ve kompozisyon yarışması. Bu yarışmaya yalnızca Almanya’dan 100 000 den fazla öğrenci katılmaktadır.
b. Amerika Birleşik Devletlerinde düzenlenen Ulusal Bilim Olimpiyatı.
c. 1990’dan beri Almanya tarafından düzenlenen “Genç Avrupalılar Çevre Araştırması”
d. 1993 yılında Romanya tarafından başlatılan “Orta Avrupa Enformatik Olimpiyatı” (Freeman 2002).

5. Almanya Tarafından düzenlenen yarışmalar

Almanya tarafından düzenlenen yarışmalar belki de Dünya’da en dikkatle hazırlanmış olandır. Bu yarışmalar eğitim sürecinde değerli araçlar olarak görülmekte ve hükümet tarafından ciddi anlamda sübvanse edilmektedir. Bu yarışmaların ödülleri de başka bir ülke ya da şehirde öğrencinin istediği bir alanda eğitimi gibi yine eğitim türünden olmaktadır.

a. Almanya’da 20’den fazla ulusal, düzinelerce de bölgesel yarışmalar yapılmaktadır.
b. Bu yarışmalara her yıl 100 000 den fazla öğrenci katılmaktadır.
c. Yarışmalar matematik, fen, yabancı diller, sosyal çalışmalar, tarih, yaratıcı yazı, müzik, kompozisyon, drama, film ve video üretimi gibi alanlarda olmaktadır.
d. 1999 yılında hükümetin bu yarışmalara ayırdığı ödenek 4 milyon Euro’dur.
e. Yarışmalarda hedef 16+ yaş grubudur ancak alt yaş sınırlaması yoktur.


Bu yarışmalardan en ilgi çekici olanı “Federal Yabancı Dil Yarışması”dır.

a. 1979 yılından beri düzenlenmektedir
b. 1985 yılından beri Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı’nın Sponsorluğunda yürütülmektedir
c. 13-16 yaş grup çalışmalarına.
d. 15-16 yaş bireysel çalışmalara.
e. İki yabancı dil içeren 17-19 yaş bireysel çalışmalara,
f. Meslek okullarından grup çalışmalarına yöneliktir.
g. Bu yarışmalara her yıl 20 000 den fazla öğrenci katılmaktadır.
h. Yarışmalar İngilizce, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Rusça, Japonca ve Çince dillerinde yapılmaktadır.
i. Birincilere üniversite bursu, ikinci ve üçüncülere ise para ödülü verilmektedir (Freeman 2002).

6. Rusya tarafından düzenlenen yarışmalar.

Olimpiyatlar ve Zeka Maratonları
a. Sovyet Rusya zamanında bir dizi ulusal yarışmalar yapılıyor ve en üstün zekalılar seçiliyordu.
b. En üstün zekalıların ödülü ileri seviyede ve/veya özelleştirilmiş eğitim idi.

Daha sonra bu yarışmalar biraz değişikliğe uğradı.

a. Sorular, başlıklar ve olaylar, kendi alanlarında en iyi olan profesyonellere göre idi.
b. Üstün zekalılara eğitim veren okulların çoğu Sovyet akademisyenler tarafından yürütülüyordu.
c. Moskova Devlet Üniversitesi bünyesinde açılan 18 Numaralı Matematik-Fizik Okulu ünlü Sovyet matematikçi Aleksi Kolmogorov tarafından kurulmuştur.
d. Öğretmenlerin çoğu üniversite profesörüydü.
e. Öğrenciler, profesörlerin laboratuarlarında bilimsel araştırma yapabiliyorlardı.

Bu yarışmaların modern versiyonlarında ise

a. Önceden tanılanmamış üstün zekalıların başarı göstermeleri çok zordur.
b. Üstün zekalı olarak tanılanan öğrencilere olimpiyatlar konusunda özel eğitim verilmektedir.
c. Spesifik olimpiyat problemlerini çözebilmek için bu alanda hem beceri sahibi olmak hem de çok geniş bir bilgi birikimine sahip olmak gerekmektedir (Freeman 2002).

7. Rehberlik yapma ve modelleme programları

Rockefeller Üniversitesi’nin üniversite öncesi Bilim Eğitimi Programı’nda üstün zekalı öğrencilere, üniversite öğrencileri, öğretmenler ve bilim adamları tarafından rehberlik yapılmaktadır.

a. Öğretim görevlilerinin ders verme zorunluluğu yoktur.
b. Laboratuar araştırması yaparak bilim öğrenmek isteyen öğretmen ve öğrencilere rehberlik yaparlar.
c. Bazıları “okuldaki bilim adamı” olarak öğretmenin yanında çalışırlar.
d. Program, rehberlik edilen kişilerin belirli bir bilimsel bilgi seviyesine ve
e. Yüksek bir motivasyona sahip olmalarını amaçlar.

Programa katılan 60 öğrencinin

a. Tamamı 16–18 yaşlarındadır.
b. %10’u sürekli olarak bilim olimpiyatlarında yarı finalist olmaktadır.
c. Pek çoğunun, yaşıtlarına yönelik dergilerde yardımcı yazar olarak makaleleri yayınlanmıştır.
d. Pek çoğu Fen Bilimleri alanında lisans okuduktan sonra yüksek lisans eğitimine devam etmiştir.
e. Öğrencilerden dördü halen üniversitede asistan veya öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.


Programa katılan öğrenciler

a. Lisede aldıkları derslere
b. Tavsiye mektuplarına
c. Bir yazılı sınava ve
d. Öğrenciye rehberlik edecek kişi ile yaptığı görüşmeye
Dayanılarak seçilmektedir (Freeman 2002).

8. Illinois Matematik ve Bilim Akademisi

a. Matematik ve fen bilimleri alanında üstün zekalı olan öğrencilere yönelik yatılı bir lisedir.
b. Eşit sayıda kız ve erkek öğrenciden oluşur.
c. Öğrenciler ülkenin demografik yapısını da temsil eder.

Akademi’de Yürütülen programlar

a. Akademi öğrencileri tarafından her yıl 144’er kişinin katıldığı bir haftalık iki bilim kampı planlanır ve yürütülür.
b. Bu kampa katılan öğrenciler daha sonra ortaokul öğrencileri ile bilimsel projeler yürütürler.
c. Öğrencilerini Akademiye getiremeyen okullarda, yarım günlük bilimsel sunular yapılır.
d. Akademi öğrencileri, 1. ve 2. sınıf öğrencilerine yüzlerce saat birebir ders anlatıyor. Ayrıca hafta sonları, çocuk edebiyatı ile ilgili zenginleştirme programları düzenleniyor.
e. Akademi öğrencileri, lise öğretmenlerinin yaptığı çalışmalardan faydalanarak 3-6.sınıflar için interaktif eğitim CD’leri üretiyorlar.
f. Akademi öğrencileri tarafından Illinois eyaletindeki okullara 16 haftalık on-line bilimsel zenginleştirme programı verilir. Öğrenciler yaptıkları çalışmaları Mayıs ayında akademide sunarlar.
g. Ortaokul öğrencileri sanat ile teknoloji arasındaki ilişkiyi araştırırlar. Öğrendiklerini akademi öğretmenleri ve öğrencileri rehberliğinde elektronik ortamda dizayn(web art) ederler.
h. Keşfederek öğrenme tabanlı olmak üzere, akademideki kız öğrenciler tarafından ortaokuldaki kız öğrencilere, hukuk, ekonomi, tıp ve uzay bilimleri alanında ders verirler.
i. Öğrenciler moleküler biyoloji, uydudan görüntüleme ve fizik kuralları hakkında bir günlük keşif çalışması yaparlar.
j. Akademi öğrencilerinin liderliğinde ve öğretmenliğinde, bazı üniversitelerin öğrencilerine, kendi üniversitelerinde bulunan alt sınıflara zenginleştirme programı uygulamaları için yaz kampı düzenlenmiştir.
k. Akademi öğrencileri, ilkokul öğrencilerine cumartesi günleri öğleden sonra keşif, mimarlık, çocuk edebiyatı, ve ekoloji üzerine dersler verirler (Freeman 2002).

9. Gençler için bilim akademisi

a. 1991 yılında Ukrayna’da kurulmuştur.
b. Özellikler lise öğrencilerine yöneliktir
c. Normal lise dışından(sanat merkezleri, gençlik merkezleri) da öğrenci kabul etmektedir.

Eğitimler

a. Bilimsel ön hazırlık
b. Alan gezileri ve
c. Öğretmen gözetiminde grup olarak veya tek başına bilimsel araştırmalar yapma
Aşamalarından oluşur.

Eğitimin tamamlanmasının ardından
a. Yapılan çalışmalar 15 sayfalık bir tez olarak yarışma komisyonuna sunulur.
b. Kazananlar üst bölgelerde yapılan yarışmalara gönderilir.
c. Ülke genelinde dereceye girenler devlet üniversitesine sınavsız kabul edilir. (Freeman 2002)

10. Zirvedekiler Projesi Modeli

Modelin amacı
a. Üstün zekalı erginlerin yetenek gelişimi ihtiyaçlarını tespit etmek.
b. Üstün zekalı öğrencilere kendi ilgi alanları ile ilgili rehberlik yapmak.
c. Rehberlik ilişkilerine bir temel oluşturmaya hizmet edecek araştırmalar yapmak.
d. Üstün zekalı öğrencilerin yetenek gelişimleriyle ilgili psikolojik baskıları, öğrencilerin sevinçlerini ve beklentilerini tartışabilecekleri güvenli bir forum oluşturmak
e. Yetenek gelişimiyle ilgili disiplinler arası bir çalışma ortamı oluşturmak

Modelin yürütülmesi
a. Hikâye yazma, biyoloji, müzik, matematik, tarih, psikoloji ve gazetecilik olmak üzere 7 takım vardır.
b. Her takımda alanında uzman iki kişi, bu alanda son zamanlarda öne çıkan bir kişi ve motivasyon, beceri ve yaratıcılık kabiliyeti olduğu tespit edilen bir lise öğrencisinden oluşmaktadır.
c. Uygulama 7 gün sürer
d. Her gün bir yuvarlak masa toplantısı yapılır.
e. Her gün bir gruptan alanında uzman kişi tüm gruba ders verir.
f. Haftanın sonunda her katılımcı bu çalışmadan neler öğrendiği ve gelecek planlarıyla ilgili bir sunuş yapar.

Modele katılan alanında uzman kişilere örnekler
i. Joshua Lederberg (Biyoloji alanında Nobel adayı)
ii. Jonathan Kellerman (New York Times’ın en çok satan yazarlarından)
iii. Philip Scheffler (Genel yayın yönetmeni)
iv. Arthur Jaffe (Harward Üniversitesi’nde matematik ve fizik profesörü)
v. Vincent Wimbush (Dinler tarihi profesörü)
vi. Beatrice Affron (Orkestra şefi)
vii. Martin Seligman (Pennsylvania Üniversitesi’nden Psikoloji profesörü) (Freeman 2002)

11. Uzaktan Öğrenme
Uzaktan öğrenme çalışmaları uzun zamandan beri yapılmaktadır. Son zamanlarda üstün zekalı ve üstün yetenekli öğrencilere yönelik programlar uygulanmaya başlamıştır. Üstün zekalılara uzaktan eğitim veren bazı kurumlar
a. İsrail’de Weizman Bilim Enstitüsü.
b. Avustralya’da Sanal Üstün Zekalılar Okulu
c. Kuzey Amerika’da Stanford Üstün Zekalılar için eğitim programı (Freeman 2002).

12. e-Öğrenme

Uzaktan öğrenmenin bir türüdür. Bir programın bilgisayara yüklenip çalışılmasından çok internet üzerinden anlık iletişim kurularak çalışmayı ifade eder. Kullanılan teknolojinin gelişmişliği kadar kullanılan eğitim materyalinin geçerliği de önemlidir.
İngiltere’deki açık üniversite 1992 yılında Üstün Zekalılar ve Üstün yetenekliler ile ilgili e-öğrenme çalışmalarına başlamıştır (Freeman 2002).

13. Ticari amaçlı kitap ve dergiler.

Özellikle üstün zekalılar için okul dışı etkinlik amacı gütmese de, üstün zekalılara yönelik yayınlar da vardır. Bu yayınlara örnek verilecek olursa

İngiltere’deki aquila dergisi ‘www.aquila.co.uk’.

ABD’deki bazı yayınlar ise başlıklarında üstün yeteneklilerden söz etmese de çocuklar için ileri seviyede çalışmalar yapma imkanı sunmaktadır.
a. Current Science
b. Imagination
c. Let's Find Out
d. Zoobooks

Yine ABD’deki bazı kitapların da öğrencilerin yaş düzeylerinin üzerinde çalışmalar yapabilmeleri için bir fırsat olarak görülmektedir
a. Mathew Lippman’ın Çocuklar için felsefe (Philosophy for Children)
b. George Bernard Shaw’ın Batı felsefesi tarihi. (A History of Western Philosophy) (Freeman 2002)

14. Ailelerin ve Gönüllülerin Katılımı

Üstün zekalıların tanılanmaları ve eğitimlerinde ailenin çok büyük bir etkisi vardır. ABD gibi uzman öğretmen eğitiminin olduğu yerlerde bile her okulda bu alanda bir uzman bulunmamaktadır. Diğer öğretmenler ise genellikle üstün zekalı öğrenciler için yeterli olmamaktadır. Okulda üstün zekalılar ile ilgili bir uzman olsa dahi velilerin işin içine dahil edilmesi çok önemlidir çünkü çocuklarını herkesten iyi onlar tanırlar.

Genellikle çocuklardaki üstün zeka ve üstün yeteneğin farkına ilk varan yetişkinler onların ebeveynleri olmaktadır. Çocuk okula başladığında ebeveynlerin çocuğa ekstra destek sağlamaları gerekebilmektedir. Bu da pek çok ebeveyn için korkutucu bir deneyimdir. Çocuk uzmanlarına, öğretmenlerine, okul rehberlik öğretmenlerine ve danışmanlara profesyonel yardım için başvurduklarında bazen kendine dikkat çekme meraklısı olmakla suçlanmaktadırlar. Ebeveynler problemleri az ya da çok kendileri çözmek zorunda kaldıkları için bazı gruplar kurmuşlardır. Bu gruplara örnek verilecek olursa;
a. ABD’de Üstün zekalı çocuklar derneği (Gifted Child Society)
b. İngiltere’de Ulusal Üstün zekalı çocuklar derneği (National Association for Gifted Children).
c. Almanya’da Deutsche Gesellschaft für das hochbegabte Kind
d. Hollanda’da Pharos
e. Belçika’da Bekina
f. Fransa’da ‘Association nationale pour les enfants intellectuellement precoces’
g. İsviçre’de Elternverein für hochbegabte Kinder (Freeman 2002).

MACARİSTAN’DA ÜSTÜN ZEKALILARIN EĞİTİMİ

A. Kanuni Düzenlemeler

Macaristan’da Üstün zekalılar eğitiminin çok eski ve geleneksel bir geçmişi vardır. İlk çalışmalar 20.yüzyılın başlarından itibaren yapılmaktadır. İkinci Dünya Savaşından sonra politikacılar öğretmenler ve alanın uzmanları üstün zekalılık ile ilgili çalışmaların gelişmesi için özel bir dikkat sergilemişlerdir. Son on yılda sistematik bir yenilendirme ve geliştirme çalışması yapılmıştır. Bunu sonucu olarak Üstün Zekalıların eğitimi alanında kayda değer bir ilerleme kaydedilmiştir.

Günümüzde Üstün zekalılık ile ilgili provizyonlar kanunlarla tespit edilmiştir. Kanunlar Üstün zekalılığı ve Üstün Zekalıların özel ihtiyaçlarını açıkça tanımaktadır.

1993’te yürürlüğe giren kamusal eğitim kanunu “her çocuk ve her öğrencinin kendi ilgi, beceri ve potansiyeline uygun ve onu yeteneğinin en üst seviyesine taşıyacak eğitimi alma hakkı vardır” demektedir. Bunun da ötesinde “Sanatsal kabiliyetler ilköğretim birinci kademede tanılanmak ve geliştirilmek zorundadır. İlköğretim ikinci kademede verilen sanat eğitimi, kendini sanatsal olarak ifade edebilmek için bir temel oluşturur. Ayrıca öğrenciyi daha ileri özel eğitime hazırlar.”

“Öğrencinin bireysel beceri ve yeteneklerini, gelişim basamaklarını, sosyo-kültürel alt yapısını, handikaplarını hesaba katarak yeteneklerinin en üst düzeyde gelişmesini sağlamak, bunun da ötesinde mahrum çocukların diğerlerine yetişmesine ortam hazırlamak öğretmenin temel görevidir.”

Diğer bir deyişle, okul öncesinden üniversiteye kadar özel provizyonlar okul ve öğretmene bırakılmıştır. Kanun karşısında, açık bir şekilde, öğrencilerin bireysel farklıklarının, yeteneklerinin ve potansiyellerinin tanılanması ve tanınması konusunda sorumludur. Bunun da ötesinde bazı sınıf içi temel müfredatta farklılaştırma, bireysel müfredat uygulama, zorunlu eğitim uygulama ve yetenekleri de hesaba katma gibi özel provizyonları açıkça önermektedir. Ayrıca öğretmen eğitiminde Üstün Zekalılar Eğitimi ile ilgili derslerin zorunlu okutulması kanunla emredilmiştir. Hükümet tarafından düzenlenen okul yönergelerinde öğretmen olmanın şartları arasında “teorik ve pratik olarak üstün zekalıların eğitimi” de sayılmaktadır. “Bu başlık öğretmen eğitiminin bir parçası olmak zorundadır.”

Temel müfredatın yanında okullar gündüz ve/veya akşam çalışma periyotları, edebiyat toplantıları, karşılıklı konuşma ve tartışma sınıfları, sanat kursları, akademik, sanatsal ve diğer alanlarda yarışmalar düzenlemek zorundadır. Okullar Ayrıca okul gezileri ve doğada eğitim gibi okul içinde yapılamayacak eğitim etkinliklerini de düzenlemek zorundadır.

Macaristan Hükümetinin yönergelerinde öğrencilerin benzer ilgi ve bilgiye sahip öğrencilerden oluşan homojen sınıflarda eğitim görmesi tercih edilmektedir. Gerektiğinde üst sınıflarla ortak dersler görmek de mümkündür.

Öğrencilerin kişisel gelişimlerinin insancıl bir atmosferde olması ve buna bağlı olarak beceri ve ilgilerinin gelişmesi öğrenci yurtlarının sorumluluğundadır. Öğrenci yurtlarında öğrencilerin ev ödevlerine de yardım edilmek zorundadır(Mönks ve Pflüger 2005).

B. Belirli provizyonlar

80’li yılların başlarında okullar özel fakülte grupları; çalıştaylar ve özel sınıflar düzenleyerek bir kurumsal çatı oluşturdular. Günümüzde bu provizyonlar çok daha gelişmiştir.

Macaristan’da hızlandırılmış eğitim çok yaygın değildir. İlköğretim ve ortaöğretimdeki sınıf atlama yalnızca bazı özel okullarda gerçekleştirilir. Örneğin Budapeşte’deki Üstün zekalılar okulu 1990 yılından beri üst sınıflarla ders alma ve sınıf atlama imkanı sağlamaktadır.

Üstün zekalılar eğitiminde provizyon oluşturmak için zenginleştirme eğitimi tercih edilmektedir. Sabah saatlerinde yapılan müfredat dışı etkinlikler olarak çalıştaylar yapılması ve kendi kendine çalışma etkinliklerinin yapılması çok yaygındır(ilköğretim ikinci kademe ve lise). Buna ek olarak bazı okullar sabah yapılan çalışmaların devamı niteliğinde ders sonrası çalışmalar da yapmaktadır(lise seviyesinde). Bu çalışmaların amacı öğrenciler mümkün olan en üst düzeyde müfredat içeriğini öğrenmelerinin yanında matematik, anadil, yabancı dil, fen bilimleri, görsel sanatlar, müzik, geleneksel müzik ve folklor, geleneksel sanatlar gibi alanlarda yeteneklerini geliştirmektir.

Lise seviyesinde 14-18 yaşlarındaki öğrenciler için daha karmaşık programlar vardır. Liselerdeki müfredat dışı etkinlikler; yabancı diller, tarih, felsefe, sosyal bilimler, ana dil, fen bilimleri, biyoloji, coğrafya, bilgisayar bilimleri, güzel sanatlar, edebiyat, film, müzik, resim, sanat tarihi ve beden eğitimini kapsamaktadır. Bu sistemde elde edilen tecrübeler sistemin çok etkili olduğunu göstermiştir.

80’li yılların sonlarından itibaren bu programlar okullarda uygulanmaya başlanmıştır. Bu uygulamalar yalnızca öğrencilerin beceri ve yeteneklerine değil kişisel geçmişlerine de yoğunlaşmıştır. Temel sanat okullarının ülkedeki üstün zekalıların eğitiminde önemli bir yeri vardır. Aba Şehrindeki Sarviz Temel Sanat Okulu bu tür okullar içinde en başarılı olanlardan biridir.

Spor alanında yetenekli olanlar ilköğretim okullarında özel sınıflara alınmakta ve bölgesel spor okullarına yönlendirilmektedir. Üstün beceriler, özel eğitim imkanları sunan üniversiteler vasıtasıyla da geliştirilebilmektedir. Müfredat dışı etkinlikler haftada en az bir kez 1-2 saatlik periyotlar halinde yapılmaktadır.

Pek çok okul kendi bünyesinde yaz tatili süreci de dahil olmak üzere kurslar düzenler. Örneğin Bolyai János ilkokulu 1990 yılından beri yaptığı çalışmalarda üstün zekalılar hakkındaki provizyonunu fen bilimleri üzerine kurmuştur.

Öğretim sistemi veya “bireysel okul dışı rehber”ler yeteneğin beslenmesi için bir format haline dönüşmektedir. 1995 yılından beri profesörler, öne çıkmış araştırmacılar ve diğer profesyoneller öğrencilerin yaptıkları araştırma çalışmalarında onlara bireysel rehberlik yapmaktadır(ilköğretim ikinci kademe ve lise). Bu etkinlikler büyük üniversiteler tarafından organize edilmektedir. Takip eden 4 ulusal konferansa rehberler, öğretmenler, öğrenciler ve 1999’da kurulan bir ulusal topluluk dâhil edilmiştir.

Okul sisteminde lokal, bölgesel ve ulusal bir yarışma geleneği vardır. Bu yarışmalardan en çok dikkat çekeni, “liseler arası ulusal akademik yarışma”dır. Bu yarışmanın ödülü ise üniversitelere kabul edilmedir. Macaristan Eğitim Bakanlığı 100’den fazla yarışma organize etmektedir. Ayrıca bölgesel eğitim enstitüleri pek çok beceri alanında yarışmalar düzenlemektedir.

Okul etkinliklerine ek olarak bölgesel kuruluşlar pek çok festival, sergi ve yaz kampları düzenlemektedir. 1995 yılından beri Budapeşte’de, üstün zekalı çocukların gelişimlerini desteklemek amacıyla 10 günlük bireysel yaz kampları düzenlenmektedir. Budapeşte’deki yaz kampları, fiziksel ve astronomik gerçekleri tecrübe etmek için bireysel deney yapma imkanı sunmaktadır.

Macaristan’da “yalnızca Üstün Zekalılar için psikolojik danışma hizmetleri” çok yaygın değildir. Yalnızca Miscolc Şehrindeki Üstün Zekalı Çocuklar Merkezi psikolojik danışma hizmeti vermektedir. Merkez, “özel eğitim ihtiyaçlarının tanılanması” konusunda uzmanlaşmıştır. Danışma hizmetleri aileleri de kapsamaktadır.

Buna ek olarak Dobruca Üniversitesindeki bazı psikologlar okullara, üstün zekalılar ile ilgili kendi programlarını geliştirmeleri için yardımda bulunmaktadır(Mönks ve Pflüger 2005).

C. Tanılama Kriterleri

Üstün zekalı ve Üstün Yetenekli öğrencilerin seçilmesi ve tanılanması birkaç kritere göre yapılmaktadır. Okul içi ve okul dışı başarının(yarışmalar) yanında öğretmenlerin aday göstermesi çok kabul görür bir seçim kriteridir. Önceki öğretmenlerin aday göstermesi de bazı belirli provizyonlar için çok faydalıdır.

Diğer bir tanılama kriteri uzmanların(genellikle psikologlar) aday göstermesidir. Uzmanlar genellikle standartlaştırılmış psikolojik testler kullanırlar.

Farklılaştırılmış bir psikolojik test için öğretmenler ve anne-babalar Dobruca Üniversitesine gidebilirler. Böyle bir test ile dikkat, mantıksal düşünme, hafıza ve problem çözme özellikleri araştırılır. Verilen rapor genellikle okullar tarafından kabul edilmektedir(Mönks ve Pflüger 2005).

D. Öğretmen Eğitimi

Macaristan hükümetinin 111/1997 sayılı kanunu öğretmen eğitim programını düzenler. Öğretmen eğitim müfredatındaki temel alanlardan biri “Üstün Zekalıların Eğitimi”dir. Program aşağıda verilen başlıkları kapsar:

• Tanılama
• Üstün zekalılık ve yaş
• Üstün Zekalılık ve Yaratıcılık
• Üstün Zekalı Çocuklar İçin Okul Programları
• Okul-Aile işbirliği
• Üstün Zekalılarda Düşük Başarı
• Üstün Zekalıların Eğitiminde Öğretmenin Özel Rolü
• Belirli Alanlarda(spor, müzik, matematik) Üstün Zekalıların Eğitimi
• Uluslararası Alanda Üstün Zekalıların Eğitiminin Durumu
Öğretmen eğitimi sırasında öğrenciler bu konularla 20-30 farklı derste karşılaşırlar.


1997-1998 yılından beri Dobruca Üniversitesi “Üstün Zekalılar Eğitimi Öğretmeni” programı uygulamaktadır. Bu program 600 saatten fazla ders içermekte olan dört sömestrlik bir lisansüstü programdır. Bu program ECHA Eğitim Programını temel almakta ve program sonunda Radboud University Nijmegen bir diploma düzenlemektedir. Program, Eğitim Bakanlığının 29/1997 Sayılı genelgesi ile uygulamaya konulmuştur. Program çerçevesinde bu güne kadar 400’den fazla öğretmen ve psikolog bu programı tamamlamıştır ve 50 tanesi hala eğitim görmektedir. Yakın zamanda Budapeşte, Szombathely ve Kaposvár üniversiteleri de programı uygulamaya başlamışlardır.

Okullar yılda iki ya da üç kez hizmet içi eğitim uygulamaktadırlar.

Macaristan’da iki kuruluş üstün zekalılar eğitimi uzmanları için konferanslar düzenlemektedir. Bu kuruluşlar: “Macaristan Üstün Beceri Birliği” ve “ECHA-Diplomaları Çalıştayı”dır. En çok ilgilenilen konular ise Üstün Zekalılar eğitiminde karşılaşılan problemler ve Üstün Zekalılar Eğitimi Uygulamalarıdır. Bu konferanslar çok popülerdir. Bu konferansların bir tanesine Macaristan genelinden 100-150 uzman katılır. Bunlardan başka ulusal ve uluslar arası konferanslar organize edilir.

Ülke içinde ve ülke dışında uygulanan okul Exchange programlarının yanında Macaristan, Avrupa Birliği Exchange programında da yer alır. 1998-2001 yılları arsında 4 okul ile birlikte Dobruca Üniversitesi Comenius-HOBE programında yer almıştır. Programın katılımcıları İngiltere, Almanya, Macaristan ve Hollanda’dır. Programın amacı: Avrupa’daki Üstün Zekalılar Programlarını desteklemek; çok dil bilen okurlar yetiştirmek ve öğretmenler için Exchange ziyaretleri düzenlemektir. Bu ülkelerde birkaç ulusal ve uluslararası konferans da düzenlenmiştir. Diğer Comenius Programı “Comenius-BEGA” 2002 yılında başlamıştır ve Macaristan, Almanya, İspanya ve Romanya’daki okulları kapsamaktadır(Mönks ve Pflüger 2005).

E. Araştırma, profesyonel yardım ve danışmanlık

Son on yılda meydana gelen dinamik gelişme kendini, araştırma alanında da göstermiştir. Üniversitelerde, kolejlerde ve araştırma enstitülerinde çok ve giderek artan sayıda yayımlar mevcuttur.

Üstün Zekalıların Eğitimi Alanında Akademik seviyede uzmanlaşan üç enstitü vardır:

I. Department of Educational Psychology, University of Debrecen(Dobruca Üniversitesi Eğitim Psikolojisi Bölümü)
II. Psychological Institute of Hungarian Science Academy, Budapest (Macaristan Bilim Akademisi Psikoloji Enstitüsü)
III. Department of Education, Teacher Training College, Szombathely.(Öğretmen Eğitim Koleji, Eğitim Bölümü)

Üstün Zekalıların Eğitimi alanında ana araştırma başlıkları şunlardır:

• Üstün Zekalı Çocuklar için okul programları
• Tanılama
• Üstün Zekalı Çocuklarda benlik kavramı
• Müfredat dışı etkinlikler
• Yabancı diller alanında Üstün Zekalı Çocuklar
• Düşük Başarı ve Danışmanlık Hizmetleri(Mönks ve Pflüger 2005)


F. Öncelikler ve Beklentiler

Son 20-30 yıl Macaristan’da “üstün zekalı öğrenciler ile ilgili provizyonlar” başarılı bir gelişme periyodu göstermiştir.

Politik olarak tanınma, kanunların yürürlüğe girmesi, okulların faaliyetleri ve özel sektörün teşebbüsleri en üst seviyede gerçekleşmiştir. Üstün Zekalıların Eğitimi ile ilgili her alanda (belirli provizyonlar, tanılama, öğretmen yetiştirme, öğretmenlerin hizmet içi eğitimi, öğretmenlerin ve diğer ilgili uzmanların tecrübe alış-verişleri, araştırma ve danışmanlık hizmetleri) büyük gelişmeler gösterilmiştir.

Bundan sonraki beklentiler şunlardır:

• Her yıl daha fazla öğretmen hizmet içi eğitime (600 saatlik) tabi tutulmakta ama daha fazla ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
• Yapılan faaliyetlerin organizasyonu için her okulda bir “üstün zekalılar eğitimi uzmanı” olması beklenmektedir.
• Hükümet Üstün Zekalıların eğitimi için her yıl daha fazla bütçe ayırmakta ancak yetersiz gelmektedir.
• Araştırmaların daha fazla finanse edilmeye ihtiyacı vardır. (Mönks ve Pflüger 2005).


MALEZYA

Malezya Milli Eğitim Bakanlığı’nın internet sitesinde yapılan bir araştırmada üstün zekalıların eğitimi ile ilgili herhangi bir referans veya plana rastlanmamıştır. 1964 yılındaki ulusal eğitim planı üstün zekalı öğrenciler ve onların ihtiyaçlarına yalnızca özel eğitimin bir parçası olarak işaret etmiştir. Bu nedenle planın yalnızca engelli çocuklarla ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

2005 yılında Malezya Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, Malezya’daki öğrencilerin entelektüel gelişimlerini geliştirmek ve çok ırklı yapıda buluna Malezya toplumunu bir araya getirmek için iki farklı okul kavramı geliştirilmiştir. Bu okul türleri Sekolah Bastari(akıllı okulları) ve Sekolah Wawasan(Vizyon okulları) olarak bilinmektedir.

Akıllı okulları öğrenciler için bilgi teknolojilerini kullanan ve öğrencilerin bilgi teknolojilerini kullanmalarını hedefleyen okulları temsil etmektedir. Bu okulların amacı ise öğrencilerin öğrenme hızlarına uygun olarak analitik ve yaratıcı düşünceyi problem çözme yeteneklerini desteklemektir. Akıllı okulları kavramı ayrıca eğitimde sınavların rolünün değerlendirilmesini de kapsamaktadır. Bu okulların temsil ettikleri kavram ve birey merkezli öğrenme stratejileri içeren müfredatı üstün zekalıların eğitimini yansıtmaktadır.

Vizyon okulları ise bölgede buluna farklı anadilleri konuşan öğrencileri bir araya getirmektedir. Bu okulların amacı farklı ırk ve dinlerden öğrencileri bir araya getirerek eğitim vermektir. Bu okullar farklı kültürel altyapıya sahip, öğrenciler arasında dayanışma, paylaşımcılık ve tolerans gösterme ruhunu besleme, destekleme ve yerleştirme amacını gütmektedir.

Akıllı okulları ve vizyon okulları Malezya’nın bilgi teknolojilerine ve müfredata dayalı çok kültürlü eğitim politikaları geliştirme çabasının bir göstergesidir. Bu çabalar bu bağlamda incelenmelidir çünkü Malezya pek çok kültürü içeren karmaşık bir toplumdur. 26 milyonluk Malezya nüfusu doğu ve batı Malezya’dan gelen pek çok etnik gruptan oluşmaktadır. Ancak temelde Malaylar, Tao orijinli Çinliler ve Hindistanlılar olmak üzere üç farklı etnik grup vardır. Malezya’daki diğer etnik gruplar(Phillipson 2007)




ROMANYA

Romanya Avrupa Birliği’ne 01.01.2007 tarihinde kabul edilmiştir. 09.01.2007 tarihinde Üstün zekalı ve yüksek performans gösterme yeteneği olan öğrencilerle ilgili 17/2007 sayılı kanun ile ulusal ve bölgesel özel eğitim merkezleri açılması düzenlenmiştir. Bu merkezlerin şu özelliklere sahip olması öngörülmüştür;

a. farklı bir müfredat örgüsü olan pilot okul programları üreten,
b. bir pilot araştırma merkezi ve birkaç deneme sınıfı organize eden,
c. müfredat normlarını, standartları ve uluslar arası psiko-pedegojik metodolojileri ulusal yapıya adapte eden,
d. bu alanda psikolog ve pedagogların uzmanlaşması için onları eğiten,
e. Öğretmenlere ve buna bağlı olarak velilere psikolojik eğitimin mükemmelleşmesi konusunda bilgi sağlayan,
f. Psikolojik eğitimin mükemmelleşmesi için okullara bilgi ve belge sağlayan,
g. Üstün zekalı gençliği, psikolojik eğitimin mükemmelleşmesi için yapılan programlara entegre eden (Vasile ve diğerleri 2007)


SİNGAPUR’DA ÜSTÜN ZEKALILAR EĞİTİMİ

Singapur bir ana ada ve bunu çevreleyen 63 adacıktan oluşmaktadır. Adaların kapladığı alan çok küçük olmasına karşın(682 kilometrekare) son 150 yıldır önemli bir ticaret ve endüstri merkezidir. Dünyadaki en meşgul limanlardan biridir. Ayrıca Dünyanın önde gelen petrol rafinerisi, dağıtım merkezi ve gemi inşa merkezidir.

Yaklaşık olarak 4 milyon nüfusu vardır. Nüfusun %77’si Çinli, %14’ü malay, %8’i Hindu, %1’I de Avrasyalıdır. Ulusal dili Malayca olmasına rağmen İngilizce, Malayca, Tamil ve Mandarin dilleri konuşulmaktadır.

The Economist Dergisi’nin Mart 2002 araştırmasına göre Singapurlular Londra ve New York’ta yaşayanların daha ötesinde hayat standartlarına sahiptir. Standartlar belirlenirken diğer etkenlerin yanında politik stabilite, kişisel özgürlükler, hava kirliliği, sağlık hizmetleri, okullar, restoranlar ve tiyatrolar hesaba katılmıştır.

Özellikle 1960’ların ortalarında bağımsızlığını ilan ettikten sonar Singapur’un eğitim sisteminde önemli gelişmeler olmuştur. Eğitim sistemi iki dillidir. Öğrencilere İngilizce yanında ana dilleri öğretilir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu özellikle matematik ve fizik alanında uluslara arası ortalamaların üzerindedir.

Singapur üç bölgesel üniversiteye ve 11 Dünya Enstitüsüne ev sahipliği yapmaktadır. Bu enstitüler arasında Massachusetts teknoloji enstitüsü ve Chicago Üniversitesi İşletme Enstitüsü de vardır.

İlkokul 4 yıllık temel eğitim aşaması ve 2 yıllık oryantasyon aşamasından oluşur. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan son değişiklerle bu sınıflardaki öğrenci sayısını 30’ indirilmiştir. Öğrenciler 4.sınıfın sonunda kendi öğrenme seviyelere uygun sınıflara yönlendirilirler. Yönlendirme İngilizce, ana dil ve matematik sorularından oluşan bir sınavla yapılır. 6.sınıfın sonunda ilkokulu bitirme sınavı yapılır.
Ortaokulda üç farklı okul türünde eğitim verilir. Teknik okullar, akademik okullar ve özel ekspres okullar. Öğrenciler okullara ilkokulu bitirme sınavlarına göre yerleştirilir. Özel ekspres okullar kendi içinde 6 farklı okuldan oluşur. Her birinde farklı düzenlemeler vardır ve kendi müfredatlarını geliştirip uygulamalarına izin verilir. Bu okulların bazıları uluslararası geçerliliği olan GCSE(General Certificate of Secondary Education) ve bakalorya belgeleri verirler. Bu okullar ücret belirleme, öğrenci kabul etme, program uygulama ve okul idaresi konusunda diğerlerine göre çok daha otonomdur. Özel ekspres okullar içerisinde Fen bilimleri, modern diller ve sanat alanında eğitim vermek üzere özelleştirilmiş okullar da vardır.

Singapur Eğitim Sistemi vatandaşlık haklarına, kamu hizmetlerine ve bütünsel eğitime yüksek öncelik verir. Okullar akademik müfredatın yanında sanat, spor, iş tecrübesi ve kamu hizmetleri alanlarını kapsayan ayrı bir müfredat yürütürler.

Singapur’un net bir Üstün Zekalılar Programı(ÜZP) vardır. Amacı da üstün zekalıların eğitiminde dünya liderliğini elde etmektir. ÜZP üstün zekalıların tüm potansiyellerini ortaya koymaları, kendilerini gerçekleştirmeleri ve toplumun daha iyi bir seviyeye gelmesi üzerinde yoğunlaşmıştır. ÜZP ilk olarak 1984 yılında her öğrencinin potansiyelinin Kabul edileceği, destekleneceği ve geliştirileceği taahhüdüyle başlatılmıştır(NAGTY 2005).

Singapur’da ÜZP’nin uygulamaya konmasının üç temel nedeni vardır:

1. Singapurlular her öğrencinin farklı eğitim ihtiyaçlarının olduğuna, üstün zekalıların normal okullarda eğitilemeyecek zihinsel yapıya sahip olduğuna inanmaktadır.
2. Singapur refahını ve devamını insan kaynaklarına borçlu olan küçük bir ülkedir. Bu nedenle üstün zekalıların özel eğitim alması ülkenin yararınadır.
3. Üstün zekalı öğrencilerin pek çoğunun zaten iyi eğitim aldıklarına inanılmaktadır ancak potansiyellerini tam olarak ortaya koymaları istenmektedir.

Milli Eğitim Bakanlığının Üstün Zekalılar bölümünün iki fonksiyonu vardır.

I. 3,6 ve 7.sınıflarda bulunan öğrencilerin ÜZP’ye Kabul edilmeleri için test uygulamak, okullar tarafından gönderilen müfredat programlarını onaylamak ve okullarda yürütülen ÜZP’nin standart ve kalitesini denetlemek.
II. ÜZP için özel eğitim öğretmenleri bulmak ve yetiştirmek ve ÜZP öğretmen ve öğrencilerine yoğun destek programı uygulamak

Milli Eğitim Bakanlığı’nın Üstün Zekalılar bölümü çok yoğun bir zenginleştirme programı düzenler. Zenginleştirme etkinlikleri yaz okulları, sınıf dışı etkinlikler ve ileri teknoloji, bilgisayar bilimleri ve beşeri bilimler etkinliklerini kapsar.

ÜZP az sayıda ilkokul ve ortaokulda uygulanmaktadır. Bakanlığın üstün zekalılar şubesinde çalışan özel eğitim öğretmenleri okullara giderek bu programı öğretirler. ÜZP uygulayan 9 ilkokul vardır. 2004 yılının başından beri bu okulların 6’sında tümleşik program uygulanmaktadır. ÜZP, matematik ve fen bilimleri alanında üst %1’lik dilimde olan öğrencilerin ihtiyaçlarını görmek üzere tasarlanmıştır. Okulların pek çoğu %5’lik dilimde bulunan öğrencilere de aynı programı uygulamaktadır(NAGTY 2005).



Tanılama

İlkokul 3.sınıftaki her öğrenciye özel bir test uygulanarak üst%10’luk dilim belirlenir. Daha sonar bu %10’luk dilime ikinci bir test uygulanarak %1’lik dilim belirlenir. 6. ve 7. sınıflarda ise 3.sınıfta %10’luk dilimde olup programa kabul edilmeyenlere tekrar bir test uygulanır. Bu testin sonucuna göre okullar öğrencilerini ÜZP için aday gösterebilirler.

Testin içeriği: psikometrik testler, matematik beceri testi, İngilizce testi ve genel yetenek testi ile 3.sınıf sonu itibariyle okulda öğrendikleri konuları kapsayan başarı testinden oluşur. Ailelerin öğrencileri sınava hazırlamamaları için testin yapısı her yıl değiştirilir.

Hızlandırma programları yerine zenginleştirme programları uygulanır. Ayrıca öğrencilerin projeler hazırladıkları kişiselleştirilmiş eğitim programları uygulanır. Bu projeler not olarak değerlendirilmez ancak okullar bu öğrencilere çeşitli sertifikalar ve ödüller verebilir(NAGTY 2005).

Tespitler

1. Üstün zekalı öğrencilerin seçilerek ayrı okullarda ve özel olarak seçilmiş öğretmenlerin gözetiminde eğitilmesine hiçbir sosyal direnç yoktur. Veliler bunu sağduyu olarak kabul etmektedirler
2. ÜZP öğrencilerin erken yaşlarda tanılanmasını vurgular ve ilkokul eğitimi çok yoğundur.
3. Öğrencilerden ücret alınmasına rağmen bu ücret çok düşüktür. Singapur’da her öğrenci devam ettiği okula belirli bir miktarda ücret ödemektedir.
4. ÜZP üst %1’lik dilim için tasarlanmıştır. Pek çok ülkenin aksine %5’lik dilime göre değil.
5. ÜZP temel müfredatın zenginleştirilmesi üzerine kurulmuştur. ÜZP öğrencileri zamanlarının büyük bir kısmını üst%10’luk dilimde bulunan öğrencilerle beraber yapılan zenginleştirme etkinlikleriyle geçirirler.
6. Öğretmen gelişimi için çok kapsamlı bir program vardır. Öğretmenler yüksek performansla çalışanlardan seçilir ve öğretmenlere ÜZP ile ilgili yoğun bir eğitim verilir ve bundan sonar da performansları takip edilir.
7. ÜZP öğrencileri 16 yaşına kadar yapılan bütün merkezi sınavlardan muaftır. Bu tür sınavların öğrencilerin potansiyellerini daraltacağı düşünülmektedir. Bu öğrenciler olimpiyat sınavlarına ve proje yarışmalarına katılabilirler.
8. ÜZP Geleceğe ve gelecekte yapılacak olan mesleğe yönelik düzenlenen müfredatı ile disiplin ve uzmanlığın gelişimi üzerine odaklanır.
9. Bütünsel eğitim üzerine özel bir vurgu vardır. Bütün öğrencilere toplumsal bir sorumluluk duygusu aşılanmaya çalışılır. Her öğrenci ortaokul döneminde kamu hizmetleri yaparlar.
10. Singapurlular her öğrencinin alanındaki uzmanlığı tamamlayabilmesi için alanının dışında zıt bir konuda eğitim alması gerektiğine inanırlar. Ayrıca her öğrenci yoğun bir sanat eğitimi alır.(NAGTY 2005)

Kaynak:uyef.net