SPİNAL KORD YARALANMALI BİREYLER İÇİN EĞİTİM REHBERİ
Dr.Hatice KAYA
İstanbul Üni., Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Öğretim Elemanı

ÖZET

Spinal Kord Yaralanmalı Bireyler İçin Eğitim Rehberi

Spinal kord yaralanmalı bireylerde eğitim hasta ve ailesinin bir an önce evine dönmesi ve yeni yaşamına uyumunda anahtar kelimedir. Eğitim, hasta kabulü ile başlamalı ve kapsamlı bir eğitim sağlanabilmesi için bütün sağlık ekibi üyelerinin hasta eğitiminde yer alması sağlanmalıdır. Bu makalenin amacı, spinal kord yaralanmalı bireylere eğitim verecek sağlık bakım ekibi üyelerine kolay uygulanabilir bir rehber sunmak, dolayısı ile bireylerin normal yaşamlarına daha çabuk dönmelerine katkı sağlayabilmektir.

Anahtar Kelimeler: Spinal kord yaralanması, hasta eğitimi, hemşirelik



SPİNAL KORD YARALANMALI BIREYLER İÇİN EĞİTİM REHBERİ

Bireyin boyutlarından herhangi birinde ortaya çıkan değişimler sonucu deneyimlediği sağlıktan sapma durumunda, yaşamını ve iyilik halini sürdürmede tamamen ya da kısmen bağımlı duruma gelebilir. Böylesi değişimlerden biri olan spinal kord yaralanması, yaşamda bir dönüm noktası oluşturan ve yaşam biçiminde değişimi gündeme getiren bir sağlık sorunudur (6,13).

Yaralanmanın etkileri bireysel farklılıklar göstermekle birlikte, hastaların tümünde yaşam aktivitelerine ilişkin sorunların ortaya çıkarak, öz-bakımlarının olumsuz yönde etkilendiği görülmektedir.

Yapılan çalışmalar bu hastalara uygulanan planlı eğitim ve danışmanlığın günlük yaşam aktivitelerini güvenli bir şekilde gerçekleştirmesi konusunda cesaretlendirerek öz-bakım gücünü arttırdığını ve yeni yaşamına uyumunu kolaylaştırdığını göstermiştir (5,9,10,11,13,14).

Spinal kord yaralanması olan bireyin bakımında sağlık bakımı ekibinin işbirliği içinde çalışması ve aile/yakınlarının desteğinin alınması önemlidir. Ancak bu arada hastanın bakımında önemli rol ve sorumluluklar üstlenen aile üyelerinin gereksinimleri ve yaşayabilecekleri sorunlar da göz ardı edilmemelidir.

Birey hastaneye kabul edilir edilmez sağlık bakım ekibinin tüm üyeleri taburculuk için hazırlığa başlar. Başarılı taburculuk planında bireyin hastaneden ayrıldıktan sonra bakımın sürekliliğini sağlama ve yeni durumuna uyumunu kolaylaştırmaya yönelik bilgi ve becerileri içeren hasta eğitimine yer verilir (8,12,13,).

Hasta eğitimi kabul ile başlamakla birlikte özellikle rehabilitasyon sürecinde bireyin bağımlılık-bağımsızlık durumunda değişimler olabileceği unutulmamalı ve eğitim programının içeriği belirlenirken bu değişimler dikkate alınmalıdır (13).

Hasta eğitimi, beklenen hasta sonuçlarına ulaşıncaya kadar sağlık davranışlarını düzeltmeye yönelik düzenlenmiş planlı eğitim aktiviteleridir. Hasta eğitimi tedavi anlamına gelmez. Hastanın uygulanan tedaviye uyumu ve yararlarına inanması ile tedavinin etkilerini arttırmak olarak görülmelidir. Sonuçta sağlık durumunda başarı ya da başarısızlık tedavinin etkinliğini arttırmaya bağlı olacaktır (8).

Hasta ve ailesinin eğitim gereksinimlerinin belirlenip karşılanmasını, istendik davranış değişikliğinin oluşturulmasını amaçlayan hasta eğitimi, öğretme ve öğrenme süreci doğrultusunda gerçekleştirilir. Bu amaçla;

• Bireyin gereksinimleri belirlenir,

• Gereksinimlere yönelik eğitim planı hazırlanır,

• Doğru zamanda, yeterli sürede, uygun yöntemlerle bilgilendirme sağlanır ve

• Verilen eğitimin etkinliği değerlendirilir (8,12).

Sağlık bakım ekibi üyeleri, spinal kord yaralanması olan birey ve aileye gereksinimleri doğrultusunda uygulayacağı eğitim ile;

• Sağlıkla ilgili doğru kararlar alma ve sağlıklı, kaliteli yaşam biçimi oluşturacak davranışları destekleme,

• Sağlığı potansiyelleri doğrultusunda geliştirme,

• Bireyin optimum sağlık ve bağımsızlığını kazanmasına yardım etme,

• Bireyin evde gerekli olan sağlık bakımını sürdürme,

• Bakımın kalitesini yükseltmeyi hedefler (10,11,12).

Hasta eğitiminde bireylerin zeka, dikkat, algılama, unutma ve diğer bilişsel özelliklerinin yanı sıra ilgi, gereksinim, eğitime hazır olma durumu, heyecan, korku ve kaygı gibi psikolojik durum ve davranışları dikkate alınır. Bununla birlikte bireyin eğitim ve ekonomik düzeyi, kültürel yapısı, özellikle sağlık konusundaki bilgi, inanç ve alışkanlıkları göz önünde bulundurulur (1,4,10).

Eğitim Programının İçeriği

Spinal kord yaralanmalı birey ve ailenin eğitim programında yaralanma bölgesine bağlı olarak etkilenebilecek alanlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkacak sorunların bakım, tedavi ve rehabilitasyon yöntemlerine yer verilmelidir. Bu doğrultuda;

Güvenlik Önlemleri;

• Düşme, çarpma, yanmaya yönelik ev içi ve ev dışında alınabilecek güvenlik önlemleri,

• Ev içinde ve dışında yapılabilecek çevre düzenlemeleri,

• Ağrı ile baş edebilme yöntemleri,

• Otonomik disrefleksi nedenleri, belirtileri ve neler yapabileceği,

• Kullandığı ilacın adı, kullanım amacı, dozu, saati ve yan etkileri, ilaçların birbiriyle ya da yiyeceklerle etkileşimi (3,7,10,11,13),

Hareket;

• Eklem açıklığı egzersizlerinin önemi, ne şeklide ve hangi sıklıkta yapılacağı,

• Yatak yaralarını önlemesinde pozisyon değişiminin gerekliliği,

• Değişik transfer yöntemleri,

• Tekerlekli sandalye ya da koltuk değneğini nasıl kullanacağı ve bu konulardaki güvenlik önlemleri (6,10),

Deri bakımı;

• Deri kontrolünün ne şeklide ve hangi sıklıkta yapılacağı,

• Kişisel temizliğin önemi ve ne şeklide yapılacağı; banyo, tuvalet, giyinme v.b

• Deri bütünlüğünü sürdürmeye yardımcı önlemler;

-Yaralanma ve yanıklardan korunma,

-Beslenme,

-Pozisyon değişimi ve egzersizler,

• Yatak yarası belirti, bulguları, tedavisi ve koruyucu önlemler (3,11,13),

Solunum

• Derin solunum ve öksürme egzersizleri,

• Spirometre kullanımı,

• Solunum yolları enfeksiyon belirtileri ve koruyucu önlemler (3,10),

Beslenme;

• Tüketilmesi gereken besin türleri ve miktarları,

• Alınması gereken sıvı miktarı,

• Kaçınılması gereken yiyecek ve içecekler,

• Beslenmeye yardımcı yöntemler (3,13,15),

Boşaltım;

Mesane Boşaltımı

• Mesane boşaltım programının önemi,

• Temiz aralıklı kateterizasyon uygulamasının nasıl yapılacağı,

• Kalıcı kateter bakımı,

• Üriner distansiyon belirtileri,

• Üriner enfeksiyon belirtileri,

Bağırsak Boşaltımı

• Bağırsak boşaltım programının önemi ve nasıl uygulanacağı,

• Bağırsak hareketlerini arttırma yöntemleri,

• Karın masajı uygulaması,

• Rektal doluluk ve dışkı tıkanıklığı belirtileri,

• Süpozituvar uygulaması (3,7,10,11,13,15),

Cinsel Yaşam;

• Kadınların vajinal kuruluk, adet değişimleri, hamilelik sorunları ve çözüm önerileri,

• Erkeklerin ereksiyon ya da boşalma problemine yönelik alternatif çözüm önerileri,

• Cinsel birlikteliği sürdürmeye yardımcı alternatif pozisyonlar,

• Cinsel sorunlar yaşadığında başvurabileceği kişi/kurumlar (3,13),

Uyku

• Ağrı önlemleri,

• Uykuya yardımcı uygulamalar;

-Pozisyon

-Yiyecek ve içecekler,

-Geçmişteki alışkanlıklar (10,13),

Çalışma, Eğlenme ve Sosyal ilişkiler;

• Eski işine adaptasyonu kolaylaştıran fizik çevre düzenlemeleri,

• Gerektiğinde iş değişikliği için başvurulacak kurum/kuruluşlar,

• Sosyal aktiviteler ve önemi,

• Güvenli seyahat önerileri,

• Destek alabileceği Sosyal Hizmetler ya da Rehabilitasyon birimleri hakkında bilgiler verilir (2,11,13).

Eğitim Programının Sunulması

Spinal kord yaralanmalı bireylerin eğitiminde ilk yaklaşım bireysel eğitim yaklaşımıdır. Sağlık profesyoneli, bireyin bilgiyi dinlemeye ne zaman hazır olduğuna karar vermelidir.

Bireysel eğitim yaklaşımı şunları içerir;

• Bilgi vermek için sözlü ve sözsüz ipuçlarının farkında olmak ve bunları iyi değerlendirmek,

• Rehabilitasyon için birey merkezli kısa süreli hedefler geliştirmek,

• Yaralanma prognozu ve etkilerini dikkate alarak uygun yaklaşımda bulunmak,

• Karar verme sürecinde bireyin katılımını sağlamak,

• Bireyin, yaralanmanın yaşamı üzerindeki etkileri ile ilgili düşüncelerini dinlemek,

• Her bir bakım uygulamasını hasta ve ailesinin eğitimi için bir fırsat olarak kullanmak (2).

İkinci yaklaşım, küçük gruplara yönelik formal eğitim oturumları oluşturmaktır. Bu gruplar için eğitim yöntemleri; bakım konularını içeren görsel-işitsel programları, bilgisayarlı eğitim programları, tartışma grupları oluşturmayı ve bakım ile ilgili konuların demonstrasyonunu içerir. Bu eğitim oturumları, sağlık bakım profesyonelleri ile birlikte bireysel pratik uygulamalar ile desteklenmelidir. Örneğin; temiz aralıklı kateterizasyonu öğretmek amacı ile görsel-işitsel eğitim programı verilir, konu üzerinde tartışılır, hemşire tarafından model üzerinde uygulama gösterilir ve daha sonra hemşire gözetiminde hasta kendi kendine kateterizasyon uygulamasını yapar (2).

Verilen bilgiler, hasta birey ve ailesinin taburculuk sonrası da kullanabilmesi için yazılı el kitapçığı ya da video-kaset ya da CD gibi diğer eğitim materyalleri ile desteklenmelidir. Yazılı eğitim materyallerinde hasta ve ailesinin anlayamayacağı tıbbi terminolojinin ve çok uzun cümlelerin kullanılmaması okunabilirlik düzeyini arttıracaktır(2,8,12).

Değerlendirme

Eğitim programının başarısı, belirli aralarla hastanın öz-bakım gücü, öz-güveni ve öz-sorumluluk düzeyinin belirlenmesi ile değerlendirilmelidir.


Dr.Hatice Kaya

İ. Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu

Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı

Kaynak: https://www.ozida.gov.tr/