ZİHİNSEL ENGELLİ ERGENLERDE BEDENSEL VE
CİNSEL GELİŞME SORUNLARI
Nöroloji Uzmanı Dr. Bülent Madi
SHÇEK, Marmara Üniversitesi ve Maltepe Üniversitesi.
"2. Zihinsel Özürlü Çocuk Sempozyumu İstanbul, 21-22 Eylül 1995"


Anahtar sözcükler:
Zihinsel engelli. Zihinsel engelli ergen. Zihinsel engellilerde bedensel gelişim.
Cinsel sorunu dikkat çeken zihinsel engelli ergen.

Kişinin bedensel görünümü denildiği zaman genel anlamda kişinin boyu, kilosu, baş çevresi, kol-bacak uzunlukları, gövdesinin görünümü, göğüs yapısı, gözlerinin yapısı, kulaklar, dış cinsel organlarının durumu, parmakları ve genel estetik görünümü anlatılır.

Birçok zihinsel engelli ergenler, karşıdan bakıldığında çoğu zaman yapısal olarak biraz değişik olduğu izlenimi alınabilir. Kişinin bedensel olarak bütün yapılarının normal kişilerin benzeri hatta oransal olarak aynısı olmasına rağmen çok dikkatli izlendiğinde bu farklılık görülür. Karşıdan bakıldığı zaman izlenebilen farklılık zihinsel engelli ergenlerin sosyokültürel, başka bir bilimsel terimle uzun süredir geri kaldığı bilişsel (cognitive) durumundan dolayı oluşan yüz mimiklerinden kaynaklanabilir.

Bazı zihinsel engelli ergenlerde ise doğuştan itibaren bedensel farklılıklar vardır ve bu farklılıklar yaşamları boyunca devam eder, azalabilir, aynı kalabilir veya artabilir.

Örneklerden birkaç tane vereyim.

1-A- Beynin sinir hücrelerinin gövdelerinin bulunduğu gri cevher denilen bölgenin ilerleyici hastalıklarında ve
1-B- Sinir gövdelerinden çıkan bilgi taşıyan sinir uzantılarını ve sinir hücrelerinin işlevleri için gerekli astrosit denilen hücreleri içeren beyaz cevher ilerleyici hastalıkları olanların bedenlerinde çok belirgin farklılıklar görülebilir. Ancak bahsettiğin beynin gri cevher ve beyaz cevher hastalıklarının bazıları ilerleyicidir. Yani bir süre sonra hareket edebilme yeteneklerinde ve zihinsel işlevlerde gerileme devam edecektir, bu duruma demans (bunama) diyoruz. Hareketleri daha da bozulacak, spastisite, istemsiz hareketler artacak, varsa kas gevşekliği daha belirginleşecektir, oturma yürüme veya ayakta duruş postürü değişecektir; zihinsel işlevler de giderek bozulacaktır. Bu kişiler çoğu kez erişkin yaşa kadar yaşamlarını sürdüremezler.

2- Bu yazımda bizi asıl ilgilendiren grup olan erişkin yaşa ulaşan zihinsel engellilerdeki sorun, genellikle anne karnında iken oluşan ilerleyici olmayan beyin dokusu gelişim bozuklukları veya doğum sırasında veya doğumdan kısa bir süre sonra beyin dokusunun yine ilerleyici olmayan çevresel etkenlerle sonradan ortaya çıkan bozulmalarıdır.

İkinci bölümde sözünü ettiğim ergenlerde çoğu kez bedensel yönden çok önemli farklılıklar göze çarpmaz ancak ileri yaşlarda iyi eğitim verilmez ise zihinsel işlevlerin eğitim aracılığı ile arttırılmaması sonucu oluşacak yalnızlık duygusu, yetmezlik duygusu, şiddet eğilimi, seyrek gülme ve espri anlama yetersizliği gibi durumlar çocuğun beden postüründe ve yüz mimiklerinde diğer kişilere oranla değişiklik ortaya çıkmasına yol açacaktır.

Sık rastlanan bedensel problem zihinsel engellinin fleksiyon postürü denilen öne eğik durma, bazen kol ve hatta bacaklarını içe, gövdeye doğru bükme duruşudur (anne karnındaki duruş). Bu, zihinsel engeli olmayan sevgi yoksunluğunda, depresyonda, bunamada, anemide, aşırı yorgunlukta, geçici sıkıntı hallerinde de sık görülen bir postür şeklidir.

Çözüm için kısa bir örnek:
Doğada yapılacak binicilik çalışmaları... Kişinin tüm kaslarını hareket ettirir,. hareketi programlatır, hareketi dengeli yani doğru zamanda (doğru ritimlerle) yapmak alışkanlığını öğretir. Hareketin güçlü ve doğru yapılmasını öğretir. Bunun sonucu olarak çevre ile ilişkisi artar, bilgi biriktirme, dikkat, akıl yürütme, problem çözme, sezgi yetenekleri gelişir. Hatta rüzgarın hızına göre bile kendini dengelemeyi öğrenecektir. Bunlar hem düşünerek hem de refleks olarak gelişir, hem de bir başka canlı ile birlikte yaşamayı onu sevmeyi ve onu yönetmeyi öğrenir.

Zihinsel engelli ergenlerde en sık rastladığımız sorunlardan bir diğeri cinsel sorunlardır. Değişik kültürlerdeki topluluklar veya tek aileler çeşitli çözüm yolları arıyorlar ve bazen buluyorlar.

İç ve dış cinsel organları tam gelişmemiş ergenlerde zamanla ortaya çıkan davranış değişikliklerinin aileler tarafından anlaşılması güçtür. Bu durum uzman hekimler tarafından incelenmelidir (ürolog, kadın hastalıkları, iç hastalıkları, endokrin uzmanları gibi).

Cinsel sorunlar belirgin ise, aileler bu sorunu kontrol altına almak eğilimine girerler. Masturbasyon en sık rastlanan durumdur. Bunu psikolog ve psikiyatrlar normal gelişimin bir özelliği olarak değerlendirerek, ailelere ve ergene çevresinde sorun çıkmaması için neler yapması veya yapılması gerektiğini açıklarlar. Bazı ailelerin zihinsel engelli ergenleri uygun gördükleri biri ile evlendirilmelerine sık rastlıyoruz. Eğer yakın izleme olanağı varsa bunun da doğru bir çözüm olabileceğini açıklayan uzmanlar var. Ayrıca çocuk yapmadan benzer zihinsel engelli ergenlerin evlendirilmesini öneren uzmanlar bu konuda araştırmalarını sürdürüyorlar.

Sosyal grup içinde problem olan cinsel sorunu çok dikkat çeken zihinsel engelli erişkine bazen tıbbi çözüm getirmek gerekebiliyor. Ancak tıbbi çözüm, kişisel deneyimlerime göre ilk akla gelmesi gereken değil, tam tersi en son düşünülmesi gereken çözüm olmalıdır.

.ALINTIDIR.