TURİZM, SEYAHAT ve ÖZÜRLÜLER

Ali Fuat MENGÜÇ
Mütercim
Kültür ve Turizm Bakanlığı - Ankara

GİRİŞ
1981 yılının Birleşmiş Milletler tarafından “Uluslararası Özürlüler Yılı” olarak ilân edilmesiyle, bu gruptaki insanlara yönelik davranışlarda önemli ölçüde anlayış değişikliği gözlenmiştir. Bu değişikliği pekiştirmek amacıyla, yine Birleşmiş Milletlerce 1983-1992 yılları “Özürlü İnsanlar On Yılı” olarak belirlenmiş, bu dönemde belirginleşen ve “Özürlü İnsanlara Yönelik Dünya Eylem Programı” ile daha da gelişen anlayış, günümüzde çağdaş toplumun vazgeçilemezleri arasına girmiştir.

Bu gelişmelerden önce, çoğu yerde özürlü insanlar; saklanan, unutulan veya alt sınıf olarak görülen bir kesimdi. Ne yazık ki hâlen özürlülere böyle yaklaşılan toplumların varlığı da bir gerçektir. Özürlü insanların da diğerleri gibi istihdam, seyahat, turizm, alış veriş, boş zaman uğraşları gibi yaşamın birçok kesitlerinde yer alabileceği düşüncesi çok az ilgi görmüştür. Bu nedenle de turizm altyapısını oluşturan ulaşım, konaklama ve diğer ögelerin özürlü insanlar tarafından kullanımı oldukça zayıftır.

Son yıllarda bu durumun radikal bir şekilde değişikliğe uğramaya başladığı gözlenmektedir. Özürlü insanlar da yaşamın tüm kesitlerinde yer almakta, seyahat etmekte ve turizm etkinliklerine katılmaktadırlar. Bu değişimle birlikte ticaret dünyası; özürlü insanları ve doğal olarak onların eşlerini, çocuklarını, ailelerini, akrabalarını, iş ortamında ve sosyal hayattaki arkadaşlarını da cezbedecek yolları aramaya başlamıştır.

1989 yılında bir grup İngiliz turizmci ve uzman tarafından “Herkes İçin Turizm” adıyla yayınlanan bir rapor kısa sürede aynı adla tüm Avrupa’da bir kampanya hâline dönüşmüştür. Bu kampanyanın temelini de özürlülerin topluma tam uyumunun sağlanması oluşturmuştur.

Bu olumlu sürece karşın, özürlü insanlar için ulaşım araçları, oteller, restoranlar, alışveriş, eğlence ve dinlence yerleri ihtiyacı karşılar şekilde kolay erişilebilir ve yararlanılabilir değildir. Bu insanlar, genellikle çok basit ve kolaylıkla sağlanabilecek ihtiyaçlarının ve beklentilerinin yeterince bilinmemesi ve potansiyel sorun olarak görülmeleri nedeniyle turizm etkinliklerinde olması gereken yoğunlukta yer alamamakta, kendilerine yeterince bilgi ve olanak sunulmamasından ve anlayış gösterilmemesinden dolayı da sıradan turist olamamaktadırlar.

TURİZMDE ÖZÜRLÜLERLE İLİŞKİLİ PAZARIN BOYUTLARI

Dünya Sağlık Örgütü, değişik ölçütlere bağlı olarak toplumların en az %10’unu özürlü bireylerin oluşturduğunu bildirmektedir.

Avrupa’da her ülke, kendine özgü özürlülük tanımı yapmaktaysa da toplam yetişkin nüfusun %11’inin resmî olarak özürlü sınıfına girdiği kabul edilmektedir. Buna hamileler ile 65 yaş üzeri yaşlıların da (özel ihtiyaçları olabileceği için) dahil edilmesiyle sadece Avrupa’da bu pazarın toplam 50 milyonun üzerine çıktığı görülmektedir.

Öte yandan, ABD’de özürlü insan sayısının 45 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Ülkemizde ise özürlü nüfus tahmini 7,5-8 milyondur. Bu da, aile ve yakınlarıyla birlikte yaklaşık 20 milyonluk bir potansiyel demektir.

Elbetteki bu insanların tamamının hem ekonomik nedenlerle hem de özürlülük hâlleri nedeniyle seyahat etmeleri mümkün olamamaktadır.

Yine de söz konusu özürlü insanlara eşlik edecek kişiler de dahil edildiğinde pazarın boyutları oldukça büyümektedir.Bu büyümenin nedeni, özürlü insana sunulan her turizm olanağının aynı anda bu insanın eşine, çocuklarına, ailesine ve arkadaşlarına sunulmuş olmasındandır.

ÖZÜRLÜ İNSANLAR İÇİN TURİZM OLANAKLARI YARATILMASI

Özel ihtiyaç ve beklentileri göz-önüne alındığında özürlü insanlara yönelik temel düzenleme ve uygulamalar aşağıdaki genel açıklamalar doğrultusunda gerçekleşmelidir:

Bilgilendirme ve Basılı Malzeme

* Turizm literatüründe ve diğer tanıtım araçlarında özürlülerin elde edebileceği hizmet ve olanaklar açık bir şekilde, tercihen kolay anlaşılır sembollerle belirtilmelidir.

* Turistlerin gittiği yerlerde özürlüler için hizmetler listelendirilmeli, ihtiyaç duyulabilecek hizmet ve malzemelerin varlığı ya da yokluğu hakkında bilgi verilmelidir.

* Rezervasyon sistemlerinde hizmet ve olanakların tanıtımı sağlanmalıdır.

* Ortaya çıkan şikâyetler değerlendirilmeli ve şikâyet konusu olumsuzluklar giderilmeye çalışılmalıdır.

Personelin Hazırlanması

* Turizm işletmelerinde ve turizmle ilgili hizmetlerde görev yapan personel, özürlü müşterilerin özellikle de tekerlekli sandalyeli, görme ve işitme özürlü kişilerin ihtiyaçlarını, sorunlarını anlayacak ve onlara yardımcı olabilecek şekilde hazırlanmalıdır.

* Personel, bu müşterilerine yönelik hizmetlerin uygulanması ve kontrolüne ilişkin yeterli eğitimi almalıdır.

* Personel, sunulan hizmet ve olanaklarla ilgili özürlü müşterilerine bilgi aktaracak ve zorlukla karşılaşabilecekleri konularda gerekli yardımı sağlayacak şekilde eğitilmelidir.

* Güvenlik görevlileri veya güvenlikten sorumlu personelde acil durumlarda kullanılmak üzere, özürlü müşterilere ait odaların ya da bölümlerin listesi bulunmalıdır.

Ortak Alanlarda Düzenleme

1. Park Alanları: Özürlü insanların araçları için özel park yerleri ayrılmalıdır. Bu alanlar bina giriş-çıkışlarına en yakın şekilde, özürlü müşterilerin geliş-gidişlerini kolaylaştırıcı özel tasarlanmış yerler olmalıdır. Bu alanların başka araçlarca kullanılmaması sağlanmalıdır.

2. İşaretleme: Tekerlekli sandalye kullananlar için resepsiyon bankoları açık olarak belirtilmeli, kullanımı kolaylaştırılmalı; sesli ve görsel duyuru araçları kullanılmalı, özürlü turistlere sunulan hizmet ve olanaklar kolay anlaşılır sembollerle gösterilmelidir.

3. Asansörler: Tekerlekli sandalye kullananlar için yeterli genişlikte ve görmeyenler için de sesli uyarı veya braille kabartma sistemine sahip olmalıdır.

4. Genel Telefonlar: Tekerlekli sandalye kullananlar için geniş ve alçak pozisyonlu telefon yerleri ile duyma zorluğu olanlar için ses yükseltici cihazı (amplifikatör) olan telefonlar bulunmalıdır.

5. Genel Tuvaletler: Genel tuvalet bulunan her yerde giriş-çıkışı kolaylaştırılan tekerlekli sandalyeliler için tasarlanmış özürlü tuvaletleri bulunmalıdır.

6. Ücretlendirme: Bazı hizmetlerin sunulması amacıyla işletme tarafından ek masraf yapılması gerekse de özürlü insanlardan ek ücret talep edilmemelidir.

Diğer Etkinliklerdeki Özel Olanaklara İlişkin Kurallar

A) Terminaller, İstasyonlar ve İlgili Hizmetler

* Terminallerden terminallere, hareket güçlüğü olan ve özellikle tekerlekli sandalye kullananlara uygun ulaşım servisleri sağlanmalıdır.

* Terminallerin ihtiyaç duyulabilecek yerlerinde rampalar ile hareketli(mobile) kaldıraçlar bulunmalıdır.

* Görme ve işitme özürlüler için yollarda karşıdan karşıya geçişi güvenli hâle getiren özel sinyaller ve trafik ışıkları yerleştirilmelidir.

* Ulaşım araçlarına giriş olabildiğince kolay sağlanabilmeli, gerektiğinde yardım verilmelidir.

* Tekerlekli sandalye kullananlar için ulaşım aracında en kolay giriş-çıkışı sağlayan özel yerler bulunmalı, tekerlekli sandalyenin araçta hasar görmeyecek şekilde yerleştirilmesi yapılmalı ve gidilecek yere varıldığında hemen sahibine iletilmelidir.

B) Konaklama Etkinlikleri

* Tekerlekli sandalye kullananlar için konaklama tesislerinde makul sayıda uygun tasarımlı oda bulunmalıdır.

* Bu tür özel odalarda tekerlekli sandalyeliler için uluslar arası standartlara sahip banyo, tuvalet ve yeterli manevra alanı sağlanmalıdır.

* Bu odalarda görme ve işitme özürlülere yönelik uyarı ve alarm sistemleri bulunmalı, gerekli yerlere braille kabartma numaraları yerleştirilmeli ve görmeyenler için zarar verebilecek unsurları engelleyici önlemler alınmalıdır.

* Koridorlar ve geçiş yerleri iki tekerlekli sandalyenin karşılıklı geçişine uygun olmalıdır.

* Kamping türü alanlarda da uygun tuvalet ve banyolar ile alarm sistemleri kurulmalıdır.

C) Yeme-İçme Etkinlikleri

* Yeterli sayıda kafeterya, restoran, kafe ve bar, özürlü insanların kullanımına uygun olanakları sunmalıdır. Örneğin, uygun masalar, büyük harfle yazılı ve braille kabartma harfli menüler, uygun tuvaletler ve telefonlar gibi. Ayrıca gerekli yönlendirme unsurları da bulundurulmalıdır.

D) Müzeler ve Diğer Turistik İlgiye Açık Binalar

* Müzeler, tarihî, kültürel ve dinî turistik yerler tekerlekli sandalye girişi için en az bir uygun giriş yerine sahip olmalıdır.

* Ziyaret sırasında gerektiğinde kullanılmak üzere yeterli sayıda tekerlekli sandalye bulundurulmalıdır.

* Görmeyenler için kablosuz ve benzeri rehberlik hizmeti ile mümkünse gerektiğinde sunulabilecek dokunulabilir örnekler bulunmalıdır.

E) Şehir Turları

* Tur otobüslerinde fiziksel özürlüler için uygun yerler ile görsel ve işitsel bilgi sağlayacak araçlar olmalıdır.

* İşitme özürlüler için mümkünse işaret dilinde rehberler temin edilebilmeli veya basılı tanıtıcı malzeme kullanılmalıdır.

F) Konferans vb.

* Önceden söz edilen binalara yönelik düzenlemelere (uygun giriş-çıkışlar, telefonlar, tuvaletler, asansörler, park yerleri, işaretler gibi) ilaveten konferans mekanlarında tekerlekli sandalyeliler için yeterli sayıda oturma yerleri ve duyma zorluğu olanlar için özel teçhizat bulundurulmalıdır.

G) Ana Yollar

* Paralı yollar da dahil olmak üzere ana yollardaki tesislerde özürlü turistlere uygun giriş-çıkış yerleri, banyo ve tuvaletler, telefonlar ve işaretlemeler gibi özel hizmet ve olanaklar sunulmalıdır.

SONUÇ VE YORUM

Ülkemizdeki turistik belgeli otel, tatil köyü, lokanta, kafeterya gibi tesislerde pek çok uygulama eksiklikleri mevcut iken, belediye belgeli bu tür tesislerde ise durum, özürlüler adına daha da kötüdür. Buna bir de devlet eliyle yürütülen demiryolu, hem devlet hem de özel sektörce yürütülen havayolu, denizyolu ve karayolu ulaşımı mevzuat ve uygulamalarındaki eksiklikler eklendiğinde potansiyel özürlü turistler için ülkemiz tüm değerlerine ve güzelliklerine rağmen, erişilemez ve ulaşılamaz olmaktadır.

Çağdaş toplum oluşturulmasında, özürlü insanların yaşamın tüm kesitlerine uyumlarının sağlanması çok önemli bir göstergedir. Bu gösterge toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmişliği ile doğrudan ilişkilidir.

Herhangi bir işletme için özel müşterileri hangi anlamı taşırsa, bir ülke için de özel turistler aynı anlamı taşır. Özürlü turistler de bu anlamda düşünülmeli ve değerlendirilmelidir. Yerli ya da yabancı, özürlü turistlere sunulan hizmet ve olanaklar bir yandan ülkemiz adına pozitif bir imajın oluşmasına yardımcı olup tanıtıma katkı yaparken, öte yandan ekonomik kazancı da beraberinde getirir.

Daha önce de ifade edildiği üzere, bir özürlü turist yanı sıra en az bir, belki iki veya daha fazla turist demektir. Bu gerçekten yola çıkarak, özürlü turistler için gerekli düzenlemelere azami önem verilmelidir.

Tanıtım broşürleri ve materyallerinde artık, özürlüler için yönlendirici-bilgilendirici açıklama ve işaretlerin de olması, özürlü bir turistin tekerlekli sandalyesiyle Efes Harabeleri’nde gezerken veya Ölüdeniz’de güneşlenirkenki görüntülerinin posterlerde bulunmasının gerekliliği kaçınılmaz hâle gelmektedir.


.ALINTIDIR.