BUZ PATENİ
TEMEL BİLGİLER
Artistik Patinaj, Artistik Buz Pateni veya Figür Pateni, müzik, dans ve sporu bünyesinde birleştirir. Bu unsurların bir arada olması nedeniyle son derece estetik ve rafine bir spor dalı olarak kabul edilir. Figür Pateni özellikle son 30 yılda teknik ve artistik planda büyük bir ilerleme gösterdiği için günümüzde bütün dünyada televizyon naklen yayınları açısından en çok ilgi çeken spor dalı olmuştur.
Buz Pateni, olimpik ölçü olarak kabul edilen 30 x 60 metrelik buz pistinde yapılır. Türkiye’nin olimpik ölçülerdeki ilk buz pisti, Ankara’da 1987 yılında açılan ve kısaca Bel-Pa olarak bilinen Büyükşehir Belediyesi’nin Buz Pateni Sarayı’dır. İzmit’te 1999′da hizmete giren ve Büyükşehir Belediyesi tarafından yaptırılan Buz Pateni Pisti de, ülkemizin ikinci olimpik buz tesisidir.
İstanbul ve İzmir’de olimpik ölçülere uyan buz pisti henüz yoktur. İstanbul’da patenciler, Galleria alışveriş merkezinde bulunan küçük bir buz pistinde, İzmir ve Antalya’daki patenciler de, aynı şekilde, kurallara uygun olmayan küçük pistlerde çalışmaktadırlar.
Türkiye Buz Sporları Federasyonu 1991′de kuruldu. Daha önceleri başka Federasyonların bünyesinde faaliyetleri yürütülen Artistik Buz Pateni ancak o tarihten sonra bağımsız bir Federasyon çatısı altında örgütlenmiş oldu
Artistik Buz Pateni yapan sporcuların giydikleri patenler, Buz Hokeyi ve Sürat Pateni sporcularının giydikleri patenlerden farklıdır. Figür patencilerinin patenlerinin altındaki çeliklerin ucunda, frenlemeyi ya da sıçramayı sağlayan altı adet tırtıl vardır.
Artistik Buz Pateni’nin öğrenilmesi, disiplinli ve uzun süreli çalışmayı gerektirir. Hemen hemen her gün antrenman yapılmasına ve iyi bir patenci olmak isteyen sporcu adaylarının bıkmadan, yılmadan çalışmasına ihtiyaç vardır. Buz patencilerinin teknik beceri kazanmak için iyi bir antrenöre olduğu kadar artistik yanlarını geliştirmek için iyi bir de koregrafa ihtiyaçları vardır. Uluslararası yarışmaların özellikle son 20-30 yılda televizyondan naklen yayınlanmaları, bu spor dalının halk arasında yaygınlaşmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.
Bir Artistik Buz Pateni yarışması, iki günde yapılan iki bölümden oluşur. Yarışmacılar, birinci gün Kısa Program, Zorunlu Program ya da Orijinal Program adı verilen programlarını, ikinci günde de, Uzun Program ya da Serbest Program denilen programlarını sunarlar. Kısa Program’da, yarışmacılar, jump, spin (dönüş) ve adım dizilerinden oluşan 8 zorunlu elemanı sunmak zorundadırlar. Hakemler, yarışmacının yapamadığı elemanlardan not kırarlar. Patencinin, yapamadığı, kaçırdığı elemanı tekrar denemek hakkı yoktur. Uzun Program’da ise, hiçbir eleman zorunlu değildir. Yarışmacı, koregrafının istediği gibi oluşturduğu programı sunar. Patencinin yapamadığı elemanı yeniden denemek hakkı vardır. İkinci ya da üçüncü denemede olsa bile, yarışmacı başarıyla yaptığı elemandan tam puan alır. Bir yarışmanın genel değerlendirmesi, patencilerin bu iki günde elde ettikleri sonuçlara göre yapılır.
Yarışmalarda uygulanan kurallar karmaşıktır ve bu kurallar, Buz Pateni’nin evrensel planda en üst organı olan Uluslararası Paten Federasyonu (ISU) tarafından belirlenmiştir. ISU’ya üye olan ulusal Federasyonlardan seçilen delegeler tarafından oluşturulan çeşitli teknik komiteler, belirli zamanlarda toplanarak bu spor dalının ilerlemesini sağlayacak yolları tartışırlar. Ulusal ya da uluslararası yarışmalar ile dünya çapındaki bütün şampiyonalar, ISU’nun koyduğu kurallara göre yapılır.
Kuralların önemli bir bölümü, yarışma sırasında sporcuların yaptığı yanlış hareketlerden hata puanlarının düşürülmesiyle ilgilidir. Bir jumptan (atlama) sonra buza elle dokunmak, düşmek, bir spin (dönme) sırasında gereken sayıda dönmemek, havaya sıçrandığı zaman gereken sayıda turu yapmamak yanlış ya da eksik unsurlardır. Hakemler, bu eksiklikleri hata puanı olarak değerlendirmek zorundadır. Patenci, ne kadar çok hata yaparsa, o kadar çok puan kaybeder.
ISU’nun koyduğu kurallara göre düzenlenen yarışmalarda hakem sayısı dokuza kadar yükselebilir. Bir yarışmanın puanlamasını yapan hakem paneli (heyeti) 3, 5, 7 gibi tek sayıdan oluşur. Avrupa, Dünya Şampiyonaları ya da Kış Olimpiyatları gibi çok önemli yarışmalarda hakem paneli dokuz hakemden oluşur.
Puanlama, 6 tam puan üzerinden yapılır. Bir patencinin yarışmada 6 tam puan alması nadir rastlanan bir durumdur. Patencinin 6 puan alması, onun programını hiç hatasız, mükemmel bir biçimde sunmuş olması anlamına gelir. Hakemler yarışmalarda teknik ve artistik (sunuş) olmak üzere iki tür puan verirler.
Teknik puanlar, sporcunun buzda kayma tekniğini, figürlerin iyi yapılıp yapılmadığını ve programının zorluk derecesini değerlendirmek içindir. Artistik puanlar da, programın sunulmasını, sporcunun kayışının müzikle uyum içinde olup olmadığını, müzik ve kostüm seçimini ve pistin bütününün kullanılıp kullanılmadığını değerlendirmeyi amaçlar.
Daha kesin ifadeyle, hakemlerin puan verirken göz önüne aldıkları ölçütler şunlardır:
Teknik puanlar:
- Performansın zorluğu
- Farklılık
- Hız
- Programın temiz ve sağlam olması
Artistik puanlar (sunuş puanları):
- Müzikle uyum
- Hızın değişimi
- Buz pistinin tümünün kullanımı
- Müziğe zaman olarak uyum
- Stil ve duruş
- Orijinallik
- İfade
İki yarışmacının puanlarının eşitliği halinde, Kısa Program’da teknik puanlar, Uzun Program’da da artistik puanlar belirleyici özellik taşırlar. Müziğini buzda yaptığı hareketlerle bağdaştıramayan bir figür patencisinin hakemlerde ve seyircilerde güzel bir izlenim yaratması mümkün değildir.
0.0 ile 6.0 arasında verilen puanların anlamı şöyledir:
0.0 Sporcu piste çıkmadı
1.0 Çok kötü
2.0 Kötü
3.0 Orta
4.0 İyi
5.0 Çok iyi
6.0 Mükemmel
Hakemler, 3.2 ya da 5.7 gibi ondalık kesirli puanlar verebilirler. Puanlamanın 6 üzerinden yapılması geçmişe dayanır. Geçmişte, patenciler her figürü üçer kez ve hem sağ, hem de sol ayakları üzerinde yaparlardı ve hakemler de, kurallara uygun biçimde yapılan her figür için bir puan verirlerdi.
Yarışmalara katılacak sporcular, kısa ve uzun programları için ayrı müzik seçerler. Yarışma müzikleri enstrümantal olmalıdır. Sporcuların yapmaları gereken atlama (jump) ve dönme (spin) hareketleri, müziğe uygun olarak hazırlanmış belirli bir koregrafiye göre sunulur. Kısa Programın süresi, ortalama 2 dakika 40 saniye, Uzun Programınki de, 3 dakikadan 4 dakika 30 saniyeye kadar değişebilir. Erkek patencilerin programları, bayan patencilerindekinden daha uzundur. Örnek vermek gerekirse, Büyükler (senior) kategorisinde bayanlar 4 dakikalık, erkekler de 4 dakika 30 saniyelik bir program sunarlar.
Yarışmalarda, müzik seçimi kadar giyilen kostümler de önemlidir. Seçilen müzik ve onun üzerine yapılan koregrafi, yarışmacının yaşına, yeteneklerine, kayış stiline uygun olmalıdır. Müzikle uyumlu olmayan bir koregrafi, patencinin yeteneklerinin üzerinde olan bir müzik seçimi ya da uygun olmayan, göze hoş gelmeyen kostüm seçimi, hakemlerin hata puanı vermesine yol açabilir.
Günümüzde antrenman teknikleri öylesine ilerlemiştir ki, bir patenci için 15 yaşında Avrupa ya da Dünya Şampiyonu olmak artık hayal olmaktan çıkmış ve gerçek haline gelmiştir. Örnek vermek gerekirse, Amerikalı patenci Tara Lipinski 1997’de 14 yaşındayken Dünya Şampiyonu, 1998’de 15 yaşındayken de Olimpiyat Şampiyonu olmuştur. Artistik Buz Pateni yarışmaları, tekler (Baylar ve Bayanlar) ve çiftler kategorilerinde yapılır. Bu spor dalında bir de Buz Dansı kategorisi vardır. Türkiye’de bugüne kadar resmî olarak Çiftler ve Buz Dansı yarışmaları yapılmamıştır.
KISA VE SERBEST PROGRAM
Kısa ve serbest (uzun) program hakkında bilgiler:
Erkekler ve Bayanlar:
Tek Erkekler ve Bayanlar yarışmaları, Kısa ve Serbest Program’dan oluşur. Kısa Program, sonuca % 33,3, Serbest Program da % 66,7 oranında etki eder. Serbest Program, “Uzun Program” olarak da adlandırılır.
Kısa Program:
Patenci tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu hareket yapılır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler.
Kısa Program, en fazla 2 dakika 40 saniye olabilir. Bir Kısa Program, zorunlu bütün elemanlar yapılmışsa, hiçbir ceza puanı almadan bu süreden 5-10 saniye önce de sona erebilir.
Erkekler ve Bayanlar Kısa Programı’nın sekiz zorunlu elemanları şunlardır:
Bayanlar:
İkili axel
Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da ikili jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
Flying spin
Layback spin ya da bir başka spin
Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
Spiral-step sequence (spiral adım dizisi)
Step sequence (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
Erkekler:
1. İkili ya da üçlü axel
2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da -yapılabiliyorsa- bir dörtlü jump ve/veya buna benzer Serbest Program hareketleri
3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu
4. Flying spin
5. Bir ayak değiştirmeli Camel spin ya da sit spin
6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7 ve 8. Farklı iki adım dizisi (düz, dairesel ya da yılankavî adım dizisi)
Erkekler ve Bayanlar Serbest Programı:
Serbest Program, patenciye kendi bireysel tarzını ifade etme ve kuvvetli olduğu yanını vurgulama fırsatı verir. Bayanlarda Serbest Program süresi 3 dakika 50 saniye ile 4 dakika 10 saniye arasında değişir. Erkeklerde ise, 4 dakika 20 saniye ile 4 dakika 40 saniye arasındadır. Patencinin, iyi dengelenmiş, buz pistinin tümünü kullanan bir program sunması beklenir. Serbest Program’da bazı kısıtlamalar vardır.
Bu kısıtlamalar şunlardır:
Jump sayısı sınırsızdır; ancak programda en az bir jump kombinezonu olmalıdır ve jump kombinezonlarının sayısı üçü geçmemelidir. Patencinin tercihine bağlı olarak yalnızca üç ya da daha fazla dönüşlü (üçlü axel, 3,5 turdur) iki farklı üçlü jump tekrarlanabilir. Eğer tekrarlanırsa, biri jump kombinezonu olmalı, diğeri de jump kombinezonu ya da araya bağlayıcı hareket giren jump dizisi olmalıdır.
Programda en az dört farklı spin bulunmalıdır ve bunlardan biri spin kombinezonu, biri de flying spin olmalıdır. Aynı şekilde, bir adım dizisine yer verilmelidir.
Çiftler:
Çiftlerde, iki patenci birlikte ve yanyana kayar ve örneğin lift gibi (erkek patencinin partnerini kayarken havaya kaldırması) ortak bazı figürler yaparlar. Teklerde olduğu gibi, Çiftler yarışması da, sekiz zorunlu elemanın bulunduğu Kısa Program ve bazı kısıtlamaların bulunduğu Uzun (Serbest) Program’dan oluşur.
Kısa Program:
Kısa Program’da, patenciler tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu eleman uygulanır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler. Kısa Program’ın süresi en fazla 2 dakika 40 saniyedir.
Çiftler Kısa Program yarışmasının zorunlu elemanları şunlardır:
1. Herhangi bir elele havaya kaldırma
2. Bir lift twist (ikili) (erkek patencinin partnerini havaya fırlatarak iki tur döndürmesi
3. Bir fırlatmalı jump (ikili ya da üçlü) (erkek patencinin havaya fırlatarak eşine ikili ya da üçlü jump yaptırması)
4. Bir solo jump (ikili ya da üçlü) (tek, yani başka bir jumpla kombine olmayan jump)
5. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli solo spin
6. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu (sit spin, camel spin, upright spin ya da bunların herhangi bir varyasyonu)
7. Ölüm girdabı
8. Spiral step sequence (spiral adım dizisi)
Çiftler Serbest Programı:
Serbest Program, çiftlere kendi bireysel tarzlarını daha çok ifade etme imkânı verir. Serbest Program’da, spinler, spiraller, liftler ve partnerin yardımcı olduğu jumpların yapılması gibi çiftlere özgü tipik figürler vardır. Serbest Program’da ayrıca, aynı anda yapılan simetrik ya da paralel figürler bulunur.
ISU’nun (Uluslararası Paten Federasyonu) 321b kuralına göre, “çift patenciler her zaman aynı hareketi yapmak zorunda değildirler, zaman zaman birbirlerinden ayrılabilirler ama bunu belli bir uyum ve birliktelik içinde ve program ile çiftler patinajının bütünlüğünü bozmayacak şekilde yapmalıdırlar”. Çiftler Serbest Programı’nın süresi 4:20 ile 4:40 arasındadır.
Serbest Program’da aşağıdaki elemanlar bulunmalıdır:
- Partneri kaldıran kolun tam olarak uzandığı en az üç, en fazla beş değişik lift. Liftlerden biri twist lift olmalıdır
- En az bir, en çok iki fırlatmalı jump
- Bir solo jump; ikiden fazla olmamalıdır
- Yalnızca bir jump kombinezonu
- Bir çift spin kombinezonu; ikiden fazla olmamalıdır
- Yalnızca bir solo spin
- Bir ölüm girdabı; ikiden fazla olmamalıdır. Eğer çift, ikinci bir ölüm girdabı yaparsa, bu birinciden farklı olmalıdır
- Buz pistinin tümünü kullanan en az bir adım dizisi (düz, dairesel ya da yılankavî)
Elemanlar, buz pistinin tümünü kullanacak biçimde bağlayıcı adımlar ya da başka Serbest Program figürleriyle birbirlerine bağlanmalıdır.
Buz Dansı:
Buz Dansı yarışması, iki Zorunlu Dans, bir Orijinal ve bir Serbest Dans’tan oluşur. Her bir Zorunlu Dans yüzde 10, Orijinal Dans yüzde 30, Serbest Dans da yüzde 50 oranında sonuca etki eder.
Buz Dansı, çiftler patinajından farklıdır. Buz dansçıları daha çok kısıtlama ile karşı karşıyadırlar. Örneğin, akrobatik liftler ve buna benzer figürlerin yapılması yasaktır.
Zorunlu Danslar:
Her iki Zorunlu Dans yarışmasında da buz dansçıları, ritmi ve temposu ISU tarafından tayin edilmiş müzik parçalarına göre belirlenmiş figürleri yaparlar.
Orijinal Dans:
ISU, Orijinal Dans’ın ritim ve temposunu her yıl bir kez belirler. Çiftler, belirlenmiş ritimler içinden seçtikleri müziğe uygun danslarını kendileri hazırlar. Çiftlerin dansları, önceden belirlenmiş ritmin karakterini iyi yansıtmalıdır. Süresi ortalama 2 dakikadır.
Serbest Dans:
Serbest Dans, Buz Dansı’nın Serbest Programıdır. Çiftlerin kendi bireysel tarzlarını ifade eden müziklerini seçmesine ve dansın figürlerini kendilerinin hazırlamasına izin verilmiştir. Serbest Dans’ın süresi ortalama 4 dakikadır.
Kategorilerle ilgili teknik bilgileri aşağıdaki tabloda toplu olarak görebilirsiniz:
Disiplin/Yarışma
Hakemlerin ilk puanı
Hakemlerin ikinci puanı
Süre (ortalama dk:sn)
Tekler/Çiftler - Kısa Program
Gerekli Elemanlar
Sunuş
2:40
Tekler/Çiftler - Serbest Program
Teknik değerlendirme
Sunuş
4:00 (Bayanlar
4:30 (Erkekler, Çiftler)
Dans - Zorunlu
Teknik
Zamanlama/İfade
Değişebilir
Dans - Orijinal
Kompozisyon
Sunuş
2:00
Dans - Serbest
Teknik Değerlendirme
Sunuş
4:00
SPİNLER:
Spinler, dönüş hareketleridir. Esas olarak, üç çeşit spin vardır: upright spin (ayakta), camel spin (beden buza paralel) ve sit spin (çömelerek). Spinler, kendi kategorileri içinde de farklı biçimlerde yapılabilirler.
Upright spin: Patencinin ayakta yaptığı ve bedeninin hemen hemen tümüyle buza dik olduğu dönüş hareketidir. Bu kategoriye dahil spinler, tek ayak üzerinde yapılanlar, bedeni geriye doğru eğerek yapılanlar gibi çeşitli biçimlerde uygulanabilirler. Layback spin (beden geriye doğru yay gibi eğilerek yapılan spin) genellikle bayan patenciler tarafından yapılır. Ancak birkaç yıldan beri erkek patenciler de bu zor spini yapmaya başladılar. Bu spin, beden eğilebildiği kadar yay gibi geriye eğilerek tek ayak üzerinde ve serbest kalan ayak da yukarı kaldırılarak yapılır. Upright spine benzeyen ancak biraz farklı biçinde yapılan türüne de scratc spin denir.
Bu spinin farklı bir biçimde yapılanı da, Biellmann hareketi denen pozisyondur. Patenci serbest olan ayağındaki patenin çeliğini elleriyle tutarak bacağını kafasına doğru yukarı kaldırır. İlk kez İsviçreli patenci Denis Biellmann tarafından yapıldığı için onun adıyla anılır. Erkeklerde, bu spin, son yıllarda Rus patenci Evgeni Plushenko tarafından yarışmalarda sık sık yapılmaktadır. Zor bir pozisyondur. Omurgayı zorladığı gerekçesiyle zamanla bedene zarar verdiği yolunda iddialar vardır.
Sit spin: Çömelerek yapılan spindir. Bu spin yapılırken, patenci çömelebildiği kadar çömelir, diz iyice bükülür, beden buza iyice yakınlaşır ve sporcu oturuyormuş gibi görünür. Bu spinin de, “flying sit spin” adı verilen ve havaya sıçrayarak yapılan biçimi de vardır. Sit spin, üzerinde dönülen ayağın değiştirilerek yapılan biçimi de vardır.
Camel spin: Tek ayak üzerinde ve bedenin buza paralel olacak biçimde eğilerek yapılan dönüş hareketidir. ‘flaying camel spin’, bunun farklı bir pozisyonudur. Patenciler, öne (sola) ya da geriye (sağa) dönerek ve ayak değiştirerek camel spin yapabilirler. Böylece dönüş hareketinin zorluk derecesini artırırlar ve spinin daha da estetik olmasını sağlarlar.
JUMPLAR:
Artistik buz pateninde altı adet jump(atlama) vardır. Bunlar axel, lutz, flip, ritberger, salchow ve toeloop’tur. Bu jumplar , birli (single), ikili (double), ve üçlü (triple) olarak yapılır.
Jumplar Artistik Buz Pateninin en heyecan verici figürleridir. Sıçramak, havada dönmek ve güzel biçimde tekrar buza inerek kaymaya devam etmek, bu spora çok özel bir boyut katar. Jumplar patencinin buzda ancak belli bir seviyeye geldikten sonra yapması gereken hareketlerdir.
Herhangi bir jumpın yapılması için dikkatle ıuygulanması gereken beş farklı aşama vardır:
Hazırlık
Sıçrama
Havada uçuş ve dönme
İniş
Çıkış
Hazırlık: Jumpın önemli bir evresidir. Havaya sıçramadan önce sporcunun kendisini jumpa hazırladıgı aşamadır. Her jump için hazırlık aşaması farklıdır. Ancak her jump için olan ortak noktalar, patencinin başını dik durması, başının yukarı bakması, kolların yana açılmış olması ve kendine güvenmesidir. Hazırlık aşaması kötü olursa büyük ihtimalle jump da kötü olur.
Sıçrama: Sıçrama ayakların buzdan kesildiği andır. Her jumpın sıçrama aşaması farklı olur. Kimisi ileri kimisi geriye dogrudur. Sıçramanın zamanlaması çok önemlidir. Sıçrama aşaması iyi kontrol edilmelidir. Beden kollar bacaklar ve kafa tam kontrol altında olmalı ve iyi bir sıçrama için bütün bunlar arasında iyi bir uyum bulunmalıdır. İyi bir sıçrama jumpın iyi olmasını sağlar, çünkü jumpla ilgili bütün sorunların bir çoğu kötü şıçramadan kaynaklanır.
Uçuş ve Dönme: Sıçramanın ardından havaya uçuş ve dönme aşaması gelir. Jumpın türüne göre havada yarım turdan dört tura kadar dönülür. Tur arttıkça, havada daha hızlı dönmek gerekir. Her jump için havada dönüş pozisyonu hemen hemen aynıdır ama dönülmesi gereken tur sayısına göre harcana enerji farklı olur. Dönüş sırasında sürtünen enerjiyi azaltmak ve böylece havada daha uzun süre kalmak için kollar ve bacaklar kapatılarak bedene yapıştırılır. Buza inmeden havada dönüş hareketi sona ermelidir yoksa daha sonra dönüş hareketi bozulur ve hatta sporcu yere düşebilir.
İniş: Zorluk derecesine bakmaksızın her jumpın inişi birbirine benzer. İniş sağlam aynı zamnda yumuşak olmalıdır. Bütün inişler geriye doğru olur ve patenci açıkça görülür biçimde tek ayağının üstüne inmelidir. Serbest kalan ayağın iniş sırasında buza değmesi büyük hatadır. Buza iniş sıarsında düşmemek de çok önemlidir. İiiyi bir sıçrama ve havada iyi bir dönüş iyi bir iniş sağlar.
Çıkış: Bu jumpın son evresidir. Buza indikten sonra uzun bir müddet kaymak , çıkışn kontrollü bir biçimde yapıldığını göstermek açısında önemlidir. Çıkış anında bedenin pozisyonuda önemlidir. İyi yapılan bir çıkş kombine olarak yapılacak iki jumpın da daha kolay yapılmasını sağlar.